Ik las vanochtend in de krant dat er een algoritmeregister komt naar aanleiding van Het toeslagenschandaal. Dat lijkt een hele mooie ontwikkeling maar er is ook al weer flink wat kritiek op…Dit vond ik bijvoorbeeld bij Bits of Freedom. Ik ben altijd een felle tegenstander geweest van algoritmes omdat je een zelfversterkend effect krijgt. Of het nou gaat om boeken die goed lopen meer te kopen, waardoor de kleine niches wegvallen, of dat je mensen gaat criminaliseren door algoritmes, dan gaan ze zich ook anders gedragen, blijkt uit wetenschappelijke onderzoek…..Ik ben blij met organisaties als Bits of Freedom die dat allemaal in de gaten houden….

Wat ons betreft moeten er daarom een aantal treden doorlopen worden voordat algoritmen en kunstmatige intelligentie gebruikt worden. Allereerst moeten toepassingen die zo risicovol zijn dat de voordelen niet opwegen tegen de nadelen, simpelweg worden verboden. Vervolgens moet er een mensenrechtentoets plaatsvinden voordat het algoritme of de kunstmatige intelligentie wordt ingezet. Daarmee kunnen risico’s worden gedetecteerd én kunnen er maatregelen worden getroffen om die risico’s weg te nemen of sterk te verminderen. De volgende stap is het afleggen van verantwoording. Een algoritmeregister biedt een beetje transparantie. Maar nog belangrijker is dat we kunnen controleren of algoritmen en kunstmatige intelligentie toepassingen op een juiste en rechtmatige manier werken. Vooral als men toepassingen gaat inzetten om tot besluitvorming te komen.

Nou dat moest ik toch weer even kwijt in mijn blogje. Nog even een boekentip. Er was een nieuw boek verschenen Julia Blackburn Dromen van de karoo. Ik heb jaren geleden een ander boek van haar gelezen dat ik iedereen kan aanbevelen, Draad, het delicate leven van John Craske. Over een man die door de Tweede Wereldoorlog lijdt aan een PTSS syndroom en die ook lichamelijk niet meer kan werken. Hij begint in bed met schilderen en eindigt met het borduren van beelden uit zijn vissersleven. Een boek over liefde van een vrouw voor haar man en van een schrijver voor haar onderwerp. Heel mooi.

John Craske, een visser uit Norfolk, wordt in 1917 op 36-jarige leeftijd ernstig ziek, waardoor hij vaak in een staat verkeert waarin hij zich niet bewust is van zijn omgeving. Hij kan niet langer werken en begint schilderijen te maken van de zee, van boten en de kustlijn. Noodgedwongen brengt hij steeds meer tijd in bed door en hij begint borduurwerken van de zee te maken. Meer is er niet bekend over John Craske. Julia Blackburns verhaal van zijn leven is dan ook veel meer dan een standaardbiografie. Het is een uiterst persoonlijke zoektocht naar een vergeten bestaan, naar het leven en de dood en de vreemde wereld daartussenin.
Draad is een ingetogen beschouwing over kunst en roem, en onderzoekt het wezenlijke van tijd en sterfelijkheid, rijk geïllustreerd met de schilderijen en borduurwerken van John Craske.

Morgen hebben we na een hele langs tijd weer eens een boekenclub. het verslag daarover komt volgende week.

Er lagen weer drie boeken voor me klaar, terwijl ik eigenlijk meteen aan het boek De grote cirkel van Maggie Shipstead wilde beginnen. Een historisch avonturenroman en dat is een favoriet genre. Maar ik begon eerst met een boekentip van Michel krielaars (die heel vaak goede boekentips heeft), Waar vader was van Monika Helfer. Een fantastisch boek over een dochter die het leven van haar vader probeert te begrijpen. Ik werd getriggerd door dat in de recensie stond dat het boek draaide om een bibliotheek die haar vader als geschenk kreeg en die uiteindelijk bijna zijn ondergang betekende. dan wil je toch weten wat er gebeurde in zo’n leven. Daarna kwam het boek van Florian Illies, Liefde in tijden van haat, 1929-1939. Een mozaïek van beroemde personen in het woelige Berlijn van 1929-1929. Dit boek heb ik al na een half uur weggelegd, veel te versplinterd, te anekdotisch. En nu ligt er nog het boek van Claire Keegan. Dit soort kleinigheden. Maar dat moet maat even wachten want ik ben begonnen aan Shipstead en kan meteen niet meer stoppen. Vooral de eigenzinnigheid en het verlangen naar zelfbeschikking van de twee hoofdpersonen spreekt me aan.

Monika Helfer vertelt over een vader die zwijgzaam was, zoals velen van zijn generatie. Aan de oorlog heeft hij een beenprothese overgehouden en een baan als beheerder van een herstellingsoord voor soldaten in de Oostenrijkse bergen. Daar bevindt zich ook zijn grote trots: de bibliotheek. Als moeder ziek wordt, neemt vader in wanhoop een noodlottige beslissing. Vanaf dat moment groeien Monika en haar zus op in het propvolle, armoedige huis van een tante in de stad; hun broertje wordt naar een ander familielid gebracht. Wanneer Monika haar vader mag bezoeken, lijkt hij een vreemde. Wat is er gebeurd met haar geliefde voorbeeld? Met de snippers informatie die ze opvangt, probeert ze te begrijpen wie haar vader geworden is.
Helfer schetst een indringend portret van een naoorlogse kindertijd, en van een vader die door het leven werd ingehaald.

En nu ligt er nog Claire Keegan, maar die moet nog even wachten. Maar ik twijfel of ik weer zin heb in die benauwde Ierse wereld waar 15jarige meisjes die zwanger werden en dan naar kloosters werden gestuurd om de rest van hun leven uitgebuit te worden. Toevallig zag ik afgelopen week de documentaire over Sinead O’Conner die me heel erg aangreep. En is het toeval, maar 14 januari probeerde ze zelfmoord te plegen doordat haar zoon was overleden. Ze liet zich opnemen in een ziekenhuis, waarschijnlijk vanwege het feit dat ze nog meer kinderen heeft. Wat een tragisch leven. De woede om de excessen van de katholieke kerk uitgeschreeuw door een jong meisje, die trouwens op een kostschool terecht kwam en als ze te nukkig werd moest slapen in het naastgelegen klooster van de Magdalena Sisters. Wat daar allemaal gebeurde weten we aan de hand van films en boeken die daar over verhaalden.

Dus nu eerst lekker verder met De grote cirkel. Heerlijk boek en heeeeel dik.

Nadat de tweeling Marian en Jamie Graves in 1914 als baby’s zijn gered in een schipbreuk, worden ze opgevoed door hun excentrieke oom in Montana. Tijdens een ontmoeting met enkele piloten die over de stad vliegen in versleten dubbeldekkers, begint Marians levenslange fascinatie voor vliegen. Op haar veertiende stopt ze met school en vindt ze een onwaarschijnlijke en gevaarlijke beschermheer, een rijke dranksmokkelaar. Hij zorgt voor een vliegtuig en vlieglessen, in ruil voor haar diensten. Met zijn hulp kan Marian haar droom waarmaken maar de deal zal haar voor altijd blijven achtervolgen, zelfs als zij eenmaal de wereld rondreist, hoog in de lucht.

In 2014 wordt Hadley Baxter gecast om Marian te spelen in een film die draait om haar verdwijning op Antarctica. Hadley wil zichzelf en haar carrière opnieuw definiëren, nadat ze jarenlang de hoofdrol heeft gespeeld in een romantische filmfranchise. Ze dompelt zich volledig onder in het karakter van Marian, waardoor de parallellen tussen hun levens zichtbaar worden. Hun verhalen leggen de honger naar zelfbeschikking van beide vrouwen in totaal verschillende geografische gebieden en tijden bloot.

En als dit boek uit is (672 blz.) ligt er al weer een topper voor me klaar, het nieuwe boek van Nino Harastischwili, Het schaarse licht. Ik heb ook met veel plezier haar vorige boek Het achtste leven ( voor Brilka) gelezen omdat ik net in Georgië was geweest. Omdat ik de laatste 5 jaar in twee van die landen ben geweest, naast Georgië ook Oezbekistan, die door Rusland eeuwenlang werden onderdrukt snap ik ook veel beter waarom ze in Oekraïne zo fanatiek zijn.

Gisteren ben ik zo maar eens in een jeugdboek begonnen. Het is het boek Films die nergens draaien van Yorick Goldewijk. Het boek kreeg afgelopen jaar de Gouden Griffel en dat is meer dan verdiend denk ik, wat een bijzonder boek. Het boek gaat over het verwerken van de dood van de moeder door een twaalfjarig meisje en omdat ik de afgelopen jaar van verschillende mensen afscheid moest nemen had ik er zo maar eens zin in. Het boek gaat eigenlijke over geestelijke rijkdom, wat fantasie kan doen met verdriet. Ik had het boek zo uit (240 blz. in twee uur).

Spannend, geheimzinnig, geestig en ontroerend: dit boek heeft alles om je naar een compleet andere wereld te voeren en je daar totaal in de ban te houden!

Op dezelfde dag dat Cato ter wereld kwam, heeft haar moeder die verlaten. Cato’s vader is sindsdien altijd afwezig, ook al zit hij gewoon tegenover zijn dochter aan tafel. Cato heeft zich er inmiddels bij neergelegd. Denkt ze.
Wanneer ze thuis een geheimzinnig kaartje vindt van een verlaten bioscoop en ontdekt dat deze weer open is, besluit Cato er een kijkje te gaan nemen. Al snel ontdekt ze dat er iets vreemds met de bioscoop aan de hand is, en dat het geen gewone films zijn die er draaien. De bioscoop lijkt in verbinding te staan met het verleden.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen, recht naar een plek diep in haar hart. Een plek die ze altijd voor zichzelf verborgen had weten te houden. Tot ze voor een keuze staat die het leven van haar en haar vader voorgoed zal veranderen.

Tussendoor lees ik ook een wat taaier boek over economie (ik blijf het proberen) van Charles Eisenstein Naar een Economie van verbinding, hoe geld de wereld naar de afgrond voerde en toch redden kan. En over geld gesproken, Ik keek de afgelopen dagen naar de documentaire Madoff, the monster of Wallstreet die in 2008 werd ontmaskerd met zijn Ponzifraude waarin 68 miljard dollar omging. Vele kleine beleggers raakten alles kwijt, hun huizen, pensioenen, het was een drama van ongelooflijke proporties. Het was ook een drama voor zijn twee zonen die er niets van wisten en hem ook hebben aangegeven toen ze er achter kwamen. Een zoon pleegt vlak na de arrestatie van zijn vader zelfmoord, de andere zoon krijgt kanker en overlijdt een jaar later. Over hebzucht gesproken! Heel veel mensen laten zich meeslepen in hun zucht naar hoge rendementen. Er werden maar weinig mensen achter de tralies gezet, maar ook banken en toezichthouders waren schuldig. Ik hoorde recentelijk Arnoud Boot, hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten zeggen dat hij niet belegde, wat ik bijzonder vond. Ik zou graag weten waarom hij dat niet doet. Ik heb altijd tegen iedereen gezegd dat ik nooit zou beleggen, ook niet met kleine bedragen, omdat ik denk dat als ik iets win de ander het moet inleveren. Vandaag opende de Volkskrant met een artikel dat heel veel mensen willen dat er een grens aan rijkdom komt. Lijkt me een goed idee. Die rijke mensen moeten het boek van Eisenstein maar lezen, wat een idealisme, heerlijk. Al die series over te rijke mensen (The white lotus, The triangle of sadness) betekent toch dat we er mee bezig zijn. We willen (bijna) allemaal een eerlijker wereld.

In Naar een economie van verbinding traceert Eisenstein de geschiedenis van geld, vanaf de prehistorische economie van het uitwisselen van geschenken tot aan het modern kapitalisme en de huidige economische crisis. Hij laat zien hoe het geldsysteem heeft bijgedragen aan vervreemding, competitie en schaarste, hoe het onze gemeenschapszin heeft vernietigd en een eindeloze groei noodzakelijk maakt. Die groei stuit nu op haar eigen grenzen. De nasleep van de ineenstorting van het systeem biedt volgens Eisenstein grote kansen om de overstap te maken naar een meer verbonden, ecologische en duurzame manier van samenleven. Naar een economie van verbinding bevat een geïntegreerde synthese van theorie, visie en praktijk. Het boek maakt de belangrijkste ideeën over de Nieuwe Economie inzichtelijk, zoals negatieve rente, lokale valuta, op grondstoffen gebaseerde economie, economie op basis van schenking en het herstel van gemeenschappelijk ‘bezit’.

En nog steeds over rijkdom gesproken, ik ben gisteren ook begonnen aan Geteld, geteld van Miklos Banffy, het eerste deel van de Transylvaanse trilogie (Te licht bevonden en Uiteengescheurd zijn deel 2 en 3). Hierin beschrijft Banffy zijn jeugd op een kasteel in Transsylvanië. Na de tweede wereldoorlog wordt het kasteel onteigend. Banffy zal hoge posten bekleden zoals Minister van buitenlandse zaken van Hongarije, maar sterft arm en berooid en Boedapest. Net zoals trouwens de vrouw van Bernie Madoff die momenteel in een auto schijnt te wonen. De familie heeft zich ook afgekeerd omdat die ook hadden geïnvesteerd in Madoff. Wat een armzalig einde (Madoff stierf in juni 2021 op 82-jarige leeftijd in de gevangenis, hij had 150 jaar cel gekregen).

Ik wilde de afgelopen diverse keren inloggen in mijn computer maar dat lukte niet. Pas de derde keer zag ik dat de computer het toetsenbord niet kon vinden. Gisteren heb ik van mijn werk een toetsenbord meegenomen (ze worden weggedaan omdat ze niet meer verkopen, iedereen schijnt tegenwoordig een laptop te hebben) en nu zit ik weer eens lekker achter de computer in plaats van op de Ipad. Mijn laatste blog ging over de drie boeken die klaar lagen. Twee heb ik er bijna uitgelezen (Pia Pera Ik heb de tuin nog niet verteld, prachtig boek over de dood, en Waarom helden geluk hebben en schurken pech, ook zinnig om eens te lezen over het wel of niet bestaan van een vrij wil), maar in de derde De zwarte golf van Kim Ghattas ben ik gestopt. Het was zo specialistisch en zo uitgebreid dat ik er niet door heen kwam. Ik heb er een paar dingen aan over gehouden. Een belangrijke is dat binnen de islam vele pogingen zijn gedaan om te liberaliseren. En dat vind ik mooi om te weten. De opstand in Iran bewijst het ook, de mensen willen vrijheid. Hopelijk stoppen de executies om de mensen bang te maken. Op het ogenblik ben ik bezig in een schitterende biografie die ik voor mijn verjaardag heb gekregen het is van Andrea Wulf en is getiteld De uitvinder van de natuur; het avontuurlijke leven van Alexander van Humboldt. Ik heb ook nog via de mail het nieuwe boek Rebelse genieën, De eerste romantici en de uitvinding van het ik van Andrea Wulf kunnen downloaden. Als het beetje meezit krijg ik het vandaag uit en kan ik aan aan andere dikke pil beginnen.

Andrea Wulf schrijft de wervelende geschiedenis van een briljant gezelschap, onder wie Goethe, Schiller, Hegel en de mysterieuze Caroline Schlegel, die in de Duitse stad Jena de Romantiek ontketenden.

In ‘Rebelse genieën’ vertelt Andrea Wulf niet alleen het verhaal van enkele van de briljantste figuren uit de geschiedenis, maar ook hoe we onszelf als middelpunt zijn gaan beschouwen, over het ontstaan van individuele vrijheden en over de dunne lijn tussen egoïsme en de vrije wil. Wulf beschrijft dat de oorsprong van ideeën zoals individualisme, zelfbeschikking en vrijheid ligt in Jena, een klein Duits universiteitsstadje. Daar begon in de laatste jaren van de achttiende eeuw een bont genootschap op een radicaal nieuwe wijze na te denken over het ‘zelf’. Onder hen bevond zich de raadselachtige Caroline Schlegel. Ze filosofeerden over het scheppend vermogen van het zelf, de eenheid van de natuur en de ware aard van vrijheid – en daarmee ontketenden ze de Romantiek, een revolutie van de geest die tot op de dag van vandaag doorwerkt.

Verder kreeg ik van de week ook nog via een vriendin een nieuw boek dat ik absoluut moest lezen van Joanna Quinn Het walvistheater. Zo komen we de lange winterdagen wel door met al die mensen die mooie boeken kopen.

In het interbellum groeien de drie Seagravekinderen – Cristabel, Florence en Digby – op aan de kust van Dorset. Hun jeugd speelt zich af in de decadente jaren na de Eerste Wereldoorlog, als het voortbestaan van de Engelse aristocratie op losse schroeven komt te staan. Verwaarloosd door hun ouders en geïsoleerd van de buitenwereld vertrouwen de drie vooral op elkaar en genieten ze van hun gezamenlijke avonturen. Als er op het nabijgelegen strand een walvis aanspoelt, vormt dit voor de kinderen een spannend spel. Met de botten van de walvis bouwen de drie een theater waarin ze al hun fantasieën kunnen uitleven. Dit theater wordt een baken van hoop en zal hen altijd herinneren aan hun zorgeloze kindertijd.

Naarmate de jaren vorderen, worden de Seagraves elk op hun eigen manier geconfronteerd met de grote veranderingen van de twintigste eeuw. Maar hoe verschillend hun levens zich ook ontwikkelen, ze blijven verbonden door de afbrokkelende glorie van hun ouderlijk huis en het walvistheater, dat daar onlosmakelijk bij hoort.

Een paar weken geleden had ik een gesprek met iemand die bezig was een boek te schrijven. We kregen het over het feit dat van de non-fictie boeken vaak maar een klein gedeelte relevant is voor de boodschap die overgebracht moet worden. Er is vaak veel opvulling om het tot een vol waardig boek te maken. Ik heb dat ook ervaren in de tijd dat ik drie boeken per week moest recenseren voor RTVNH. Dat is niet te doen als je ze ook echt moet lezen. Met een roman ligt dat heel anders. daar moet je echt alles lezen. Ik ben van de week begonnen aan de nieuwe roman van Orhan Pamuk over de pest in 1901. Maar het duizelde me een beetje met al die vreemde namen, intriges, uitweidingen. Het is een roman maar de boodschap is om parallellen te zoeken met de Corona epidemie die we net achter ons hebben en hoewel dat heel interessant is werd ik er ook een beetje moedeloos van. We leren echt niets leert ons de geschiedenis. Even het boek apart gelegd (750 pagina´s) Ik had zin om even iets anders te lezen. En er liggen al drie boeken voor me klaar. Kim Ghattas. De zwarte golf, hoe de rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran het leven in het Midden-Oosten heeft verwoest. Omdat er toch eindelijk een doorbraak komt in de protesten tegen het bewind in Iran wilde ik me weer eens verdiepen in hoe het zo ver is gekomen in het Midden-Oosten.

Het is bijna niet voor te stellen, maar soennitisch Saoedi-Arabië en sjiitisch Iran waren lange tijd bondgenoten. En toen brak in 1979 de Iraanse revolutie uit, werd de Heilige Moskee in Mekka belegerd en trok de Sovjet-Unie Afghanistan binnen. Saoedi-Arabië en Iran werden felle tegenstanders en exploiteerden religie in hun rivaliserende strijd. Het gevolg: sektarisch geweld, het ontstaan van groeperingen als Hezbollah, de 9/11-aanslagen en de opkomst van is.
Zwarte golf beschrijft deze vlammende veertigjarige periode, waarbij de basis van het boek wordt gevormd door persoonlijke verhalen, zoals van een Pakistaanse anchorman, een Egyptische romanschrijver en de vermoordde journalist Jamal Khashoggi. Kim Ghattas legt hiermee de focus op de pluriforme, tot zwijgen gedoemde meerderheid die vooruitgang wil en vecht tegen de maatschappelijke duisternis sinds 1979.

Het andere boek is van Jurrien Hamer, Waarom schurken pech hebben en helden geluk, een nieuwe filosofie van de vrije wil. Ik had een interview gezien in het nieuwe programma van Coen Verbraak en daar kwam dit boek voorbij. Het is een onderwerp waar ik meer over wil lezen.

Hoe zou de wereld eruit zien zonder schuld en verdienste?

Heeft een miljonair recht op zijn rijkdom? Moeten we zelfs een moordenaar vergeven? En kan een mens ooit zijn lot veranderen? Het hangt allemaal af van ons antwoord op een fundamentele vraag: hebben we een vrije wil?
Filosofen twijfelen al eeuwen over het antwoord hierop, en sinds decennia roepen biologen en neurologen dat de vrije wil niet bestaat. Ieder jaar stapelt het bewijs tegen de vrije wil zich verder op: we zijn een product van onze genen, van onze geschiedenis en van onze omstandigheden.
Toch laat de vrije wil ons niet los. Deze mythe heeft meer invloed dan ooit – in ons strafrecht, onze economie en onze zoektocht naar geluk.
Jurriën Hamer denkt verder waar anderen terugdeinzen en stelt de rol van de vrije wil ter discussie. Waarom schurken pech hebben en helden geluk is een confronterend debuut met radicale implicaties voor onze manier van leven – van onze politiek tot onze meest intieme relaties.

Het derde boek is een tip van een vriendin nadat we een gesprek hadden over de doden die ons langzamerhand gaan omringen, het is van Pia Pera, de titel Ik heb het de tuin nog niet verteld.

Ik heb het de tuin nog niet verteld is een gelaagd boek dat de seizoenen van de tuin volgt. Over leven en dood, vol met fijnzinnige reflecties over filosofie en het dagelijkse leven, over religie en frustratie. Als het duidelijk wordt dat zij ongeneeslijk ziek is, trekt Pia Pera zich steeds meer terug in de natuur. Ze vecht zo lang als ze kan om actief te blijven, omringd door de schoonheid van haar Toscaanse tuin. Toch is ze nooit alleen. Wanneer Pia’s armen en benen het niet meer redden, is het Giulio, haar Sri Lankaanse tuinier, die haar aanwijzingen opvolgt en zowel voor haar als voor haar tuin zorgt. En dan is er nog de trouwe foxterriër die haar overal volgt, een groot aantal vrienden die komen en gaan, meditatie, lezingen en een enorme hoeveelheid boeken die het ritme van haar dagen markeren. En boven alles is er de tuin, de ware metgezel van de auteur. Het is de tuin die als een spiegel elke stemming en elk teken van haar ziekte reflecteert. En net als een tuin biedt haar boek verrassingen. Het beweegt. Het leidt ons naar donkere diepten, maar ook naar geliefde dichters, filosofen en de muziek van Abba (een Chinese dokter adviseerde haar naar hen te luisteren, omdat het therapeutisch zou werken). Ik heb het de tuin nog niet verteld is een gelaagd boek dat de seizoenen van de tuin volgt. Over leven en dood, vol met fijnzinnige reflecties over filosofie en het dagelijkse leven, over religie en frustratie. Het onderzoek dat Pia Pera uitvoert is eerlijk en licht van toon, ondanks de zwaarte van de inhoud. Zonder zelfmedelijden reflecteert zij op vragen waarop het onmogelijk is om een antwoord te geven. Vragen die elk mens raken, vroeg of laat.

19 oktober plaatste ik mijn laatste blog en vandaag is het 17 november. In die maand zijn er twee mensen die me dierbaar waren overleden, ben ik een week op vakantie geweest, heb ik voor het eerst mijn verjaardag weer eens wat uitgebreider gevierd en heb ik ondanks alles toch ook nog wel wat gelezen. De boekenclub is door omstandigheden niet doorgegaan, dus het boek van Anjet Daanje is doorgeschoven naar januari. We lezen er in die tijd nog wel een boek naast, dat van Orhan Pamuk, De nachten van de pest.

De nachten van de pest vindt plaats op het eiland Minger, in de 29ste provincie van het Ottomaanse Rijk, tijdens de derde pestepidemie in 1901. De moslims en christenen op het eiland beschuldigen elkaar van de uitbraak van de ziekte. Wanneer sultan Abdülhamit samen met Engeland en Frankrijk besluit het eiland te isoleren om verdere verspreiding te voorkomen, staan de eilandbewoners er alleen voor. Wel stuurt de sultan zijn geliefde gezondheidsinspecteur Bonkowski Pasha om meer te weten te komen over de epidemie. Wanneer korte tijd later Pasha’s dode lichaam wordt gevonden, is het onduidelijk of het een willekeurige moord betreft, of dat deze daad onderdeel is van een groter plan. De sultan vraagt zijn nichtje en haar echtgenoot, de jonge, veelbelovende dokter Nuri, om naar het eiland te gaan om dit uit te zoeken.
In De nachten van de pest beschrijft Orhan Pamuk niet alleen hoe de epidemie en quarantaine de levens van de eilandbewoners verstoren, maar hij schrijft ook op onnavolgbare wijze over nationalisme en romantiek en over de eeuwige tegenstellingen tussen het Oosten en het Westen.

Ik krijg niet graag boeken voor mijn verjaardag maar dit keer kreeg ik er een waar ik erg blij mee was namelijk de biografie over Alexander von Humboldt, De uitvinder van de natuur, het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt van Andrea Wulf. En zo liggen er weer twee dikken pillen op me te wachten.

Andrea Wulf beschrijft in ‘De uitvinder van de natuur’ de gedurfde expedities van de moedige ontdekkingsreiziger en bekendste wetenschapper van zijn tijd, Alexander von Humboldt, en geeft op toegankelijke wijze inzicht in zijn baanbrekende onderzoek naar de vorming van het landschap op verschillende continenten. Alexander von Humboldt (1769-1859) had een grote honger naar avontuur en ontdekkingen, hij beklom de hoogste vulkaan ter wereld, reisde door Siberië, waar de bevolking aan miltvuur leed, en deed onderzoek in de meest afgelegen gebieden. Met zijn ideeën was hij zijn tijd ver vooruit. Humboldt wist toen al dat menselijk ingrijpen effect heeft op het klimaat. Zijn gedachten werden aangescherpt door zijn vriendschappelijke relaties met Goethe en Jefferson, en vormden een inspiratiebron voor grootheden uit diverse disciplines, onder wie Darwin, Bolívar, Wordsworth en Thoreau.

Voor de rest ben ik voor het eerst in een vakantie begonnen in een boek dat op mijn laptop staat. Ik moet er aan wennen maar zie er toch de voordelen van in. Ik ben nu halverwege het boek over de familie Wittgenstein van Alexander Waugh. De Wittgensteins, geschiedenis van een excentrieke familie.

Karl Wittgenstein maakte fortuin in de ijzer- en staalindustrie en werd een van de rijkste mensen van Europa; in Wenen bezat hij een aantal paleizen. Componisten als Brahms, Mahler en Strauss kwamen er over de vloer. Zo er al een bindende factor binnen het gezin Wittgenstein was, dan was het de muziek. Als vader oefende Karl Wittgenstein een tirannieke invloed uit op zijn acht kinderen. Drie van zijn zonen pleegden zelfmoord. De vierde, Paul, werd een wereldberoemd pianist (hij verloor zijn rechterhand in de Eerste Wereldoorlog, en Strauss, Prokofjev, Ravel en Britten schreven voor hem stukken voor de linkerhand). Ludwig, de jongste zoon, werd een van de grootste filosofen van de twintigste eeuw. Bij nagenoeg alle gezinsleden grensde genialiteit aan waanzin. Het gezin werd ten slotte uiteengereten door onenigheid, geld, krankzinnigheid en twee wereldoorlogen.

Ik heb ook nog een extra abonnement op HBOMAX om interessante series te zien (in de vakantie zag ik de fantastische serie Chernobyl en ook de serie In treatment is het bekijken waard). En dan baal ik er van dat ik de nieuwe serie Shantaram van Apple tv niet kan zien. Ik heb lang geleden het boek van Gregory David Roberts gelezen en was weggeblazen. Wat een verhaal, ik snap dat ze het ooit wilden verfilmen.

Lin ontsnapt uit een Australische gevangenis en reist met een vals paspoort naar India. Hij dompelt zich onder in de kleurrijke chaos van Bombay, waar hij de trouwe gids Prabaker ontmoet en bevriend raakt met de maffiabaas Khader Khan en de ongrijpbare Karla. Onder de indruk van de armoede in de krottenwijken en gesteund door zijn nieuwe vrienden besluit Lin zijn beperkte EHBO-training aan te wenden om een kliniek te beginnen. Terwijl een niet aflatende stroom verstotelingen bij hem aanklopt, bouwt hij een nieuw leven op. Maar pas als Lin de innerlijke rust voelt om kritisch te kijken naar zijn eigen daden, komt de liefde waarnaar hij zo verlangt binnen handbereik.
Shantaram is een onweerstaanbare epische roman met een indrukwekkende levensboodschap, dat voor een groot deel gebaseerd is op het leven van de auteur.
Gregory David Roberts (Melbourne, 1952) werd na het plegen van een serie roofovervallen in Australië veroordeeld tot negentien jaar gevangenisstraf. Na zijn ontsnapping werd hij de meest gezochte man van Australië en begon hij een lange reis over verschillende continenten. Roberts woonde tien jaar in de sloppenwijken van Bombay, vervalste documenten, smokkelde wapens naar Afghanistan en werkte voor de maffia. Toen werd hij alsnog opgepakt. Nadat hij zijn straf uitgezeten had, schreef hij Shantaram.

Toon minder

Vorige week was ik met een vriendin op een informatiemarkt over het online boeven de baas worden. We hadden een paar specifieke vragen (hoe snel moet je apparaten vervangen, wat doe je met waarschuwingen dat je gevolgd wordt enz.) maar de belangrijkste boodschap was dat we ons niet te veel op moesten laten jagen door alle pushberichten. Meestal zijn het bedrijven die iets van je willen en je bang maken dat je niet up-to-date bent. Ik zeg dat ook vaak tegen mensen die zenuwachtig worden van het internet. Gewoon blijven proberen of een dag later weer eens opnieuw iets proberen. Toen ik nog in de bibliotheek werkte (5,5 jaar geleden) kwamen er niet zoveel mensen naar de digitale spreekuren, maar dat schijnt nu een stuk beter te lopen. Elke donderdag is er een inloopspreekuur en ik ben van plan om daar eens gebruik van te maken als er iets gebeurd of ik kom ergens niet uit.

Online boeven de baas

Online criminaliteit is de afgelopen jaren flink toegenomen. Ook de vindingrijkheid van internetcriminelen wordt steeds groter. Het internet biedt criminelen nieuwe mogelijkheden. De gemeente Alkmaar, Bibliotheek Kennemerwaard en SeniorWeb willen inwoners bewuster maken van hun digitale kwetsbaarheid en hen weerbaarder maken tegen de risico’s van  online criminaliteit. Daarom organiseren zij een informatiemarkt onder de noemer Online boeven de baas. Zodat je maatregelen kan nemen tegen online criminaliteit en je minder kans loopt om daar slachtoffer van te worden.

Aanstaande vrijdag zou ik mijn tweemaandelijkse boekenclub hebben maar door omstandigheden gaat het niet door. En ik ben er niet rouwig om want ik ben me echt door Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje aan het heen worstelen. Misschien omdat ik voor het eerst een boek online aan het lezen was (het viel me trouwens toch wel mee) maar dat geloof ik niet. Ik vond het boek bij vlagen wel interessant, maar door alle herhalingen van thema’s begon het me te vervelen en ging ik stukken overslaan. Het was toeval dat die week een documentaire op de tv was (Walk the land) waarin twee journalisten in het landschap van Emily Bronte wandelden. Daarin kon ik horen dat er nog steeds een waas van mystiek en het geloof in geesten bestaat. Het Gothic element van het boek sprak me totaal niet aan. Sommige thema’s van het boek spraken me aan (vrouwenonderdrukking, lesbische relaties, de impact van een genie op generaties), maar toch verveelde het boek me. Jammer. Ik moet het boek nog uitlezen (656 pagina’s), maar ik begin eigenlijk liever aan een ander boek wat al klaar ligt…Het lot van de familie Meijer van Charles Lewinsky. Ik had het boek links laten liggen omdat ik dacht dat over WO2 ging en het zo’n hype was (net als die Annet Daanje trouwens) en veel te vaak wordt teleurgesteld, maar omdat ik een aantal enthousiaste lezers er over hoorden heb ik toch besloten er aan te beginnen Een lekker boek voor de winter.

Een ander boek dat ik heb liggen is van Michael Ignatieff Troost, als licht in donkere dagen. Er gebeuren zoveel nare dingen in de wereld en ook op persoonlijk vlak (weer een goede vriend begraven vorige week, pessimisme van vrienden), dat het me wel een geschikt boek leek om af en toe bij de hand te nemen. ik ken het werk van primo Levi, Albert Camus en Achmatova dus dat biedt houvast.

Wanneer we een naaste kwijtraken, wanneer we geconfronteerd worden met verlies, wanneer er sprake is van een ramp – oorlog, hongersnood, pandemie – gaan we op zoek naar troost. Ooit boden priesters en filosofen ons de woorden waarin we hoop en verlichting vonden, maar tegenwoordig lijkt die taal te verdwijnen uit ons vocabulaire, of is hij versleten. De plekken waar hij te vinden was – de kerken, tempels en moskeeën – raken leger. Sinds de zestiende eeuw zoekt de westerse wereld zijn verlichting steeds minder in historische religieuze teksten, en steeds meer bij wetenschap, ideologie en therapie. Wat doe je als je denkt: help, hoe kan ik verder? Waarom komen we vaak niet verder dan clichés om onszelf en elkaar op te beuren? Met die vragen in het achterhoofd ging schrijver en historicus Michael Ignatieff op zoek naar zielsverwanten. Hij put uit het werk van schrijvers, beeldend kunstenaars en componisten – van Job en Psalmteksten tot Albert Camus, Anna Achmatova en Primo Levi – en laat zien waar zij de troost en de moed vandaan haalden om veerkrachtig te zijn in moeilijke periodes. Troost. Als licht in donkere tijden brengt de verhalen van deze moedige kunstenaars naar het nu. Het resultaat is een doortastende en menselijke mix van onderzoek en persoonlijke overdenkingen. Michael Ignatieff laat ons op levendige wijze zien dat we onze traditie van hoop kunnen laten herleven om angst en onzekerheid het hoofd te bieden in de wisselvallige en precaire eenentwintigste eeuw.

In 1998 hadden twee kapitaalkrachtige vriendinnen en (armlastige) ik bijna De eerste Bergensche boekhandel gekocht. Een miljoen euro vroegzen ze het voor het huis, de inboedel, de goodwill, een koopje eigenlijk. Maar de eigenaar wilde per se dat het niet door speculanten gekocht zou worden en dat Bergen in het mooiste centrum van Noord-Holland een boekhandel zou herbergen. Wij waren de laatste gegadigden, maar de koop ging uiteindelijk toch niet door omdat we ook het personeel moesten overnemen. Daar kon geen sprake van zijn. Ik zou hoofdinkoper worden en tevens de belangrijkste persoon in de winkel. Er is na ons gelukkig toch nog een koper op komen dagen die de winkel overnam zodat de winkel behouden bleef. Maar die behoefte naar een eigen bedrijf waar je alles voor het zeggen hebt verdwijnt nooit helemaal en ik gun de nieuwe eigenaren nog een lang bestaan als boekhandelaar, want stoppen doe je niet als boekengek. Dat kun je doen tot je dood. De laatste jaren verschijnen er veel boeken over boekhandelaars en blijk ik niet de enige met een droom over een eigen winkel. Ook de jongere generatie ziet er jog steeds brood in en gelukkig maar.

Zo las ik recentelijk het boek van Shaun Bythell Dagboek van een boekverkoper (die elke dag de schamele opbrengsten noteert en amper zijn hoofd boven water kan houden) en ook De boekhandel van Algiers van Kaouther Adimi. Voor mijn vriendin had ik De boekhandelaar van Florence van Ross King op de kop weten te tikken (voor mij te zware kost). En nu heb ik in de VPRO-gids een paar nieuwe titels gezien van boekhandelaars over hun boeken. Het boek Mijn boekhandel in Cairo van Nadia Wassef en Alba Donati De boekhandel in de bergen.

In 2002 begon Nadia Wassef met haar zus Hind en hun goede vriendin Nihal een boekhandel in Caïro. Het was een onbezonnen idee in een land dat na decennia aan falend beleid in een economische en culturele crisis was geraakt. Er was geen infrastructuur en voor zover bekend ook geen markt voor boeken. Toch gingen de drie jonge vrouwen niet gehinderd door enige kennis aan de slag.
In Wassefs geestige, openhartige terugblik op de jaren waarin hun winkel, Diwan, uitgroeide tot een geliefde boekhandelsketen, laat ze zien hoe hun keuzes van invloed waren. In een door de islam gedomineerde samenleving benadrukten zij door hun selectie boeken juist de pluriformiteit van de Egyptische cultuur en geschiedenis. In een door mannen gedomineerde stad werd Diwan een ontmoetingsplaats voor vrouwen, niet in de laatste plaats door die ene zeldzaamheid: een schone wc. Zo vertelt Wassef via de ontstaansgeschiedenis van deze geliefde plek ook het grotere verhaal van Egypte.

Tegen alle adviezen in vertrekt Alba Donati naar Lucignana, haar geboortedorp in het pittoreske Toscane, om daar, omgeven door bos en bergen, haar eigen boekhandel op te richten. Overdag staat ze in de winkel, ’s nachts heeft ze eindelijk tijd om te lezen in de boeken van onder andere Annie Ernaux en Pia Pera. Het is nooit te laat een droom te verwezenlijken. We lezen mee in het dagboek van Donati, die beschrijft hoe ze de boeken selecteert en een naam opbouwt. Maar al na een maand breekt er een brand uit in de winkel. Het is de steun van haar dorpsgenoten en jeugdvrienden die haar erbovenop helpt. Vloeiend en beeldrijk rijgt ze deze gebeurtenissen aaneen met dorpsverhalen, natuurbeschrijvingen en gedachten over de beste boeken, inspirerende auteurs en de meest memorabele personages. Langzaam maar zeker weet Donati iedereen te overtuigen: ze is een onervaren maar geboren en gepassioneerd boekverkoper. Deze boekhandel in de bergen, waar ze thuis is tussen dorpsgenoten en vrienden, is een toevluchtsoord voor gelijkgestemden. Met essays van Steven Van Ammel, Boekhandel in het hart van Europa (Boekhandel Passa Porta), en Margreet de Haan, Boekhandel aan zee (Boekhandel ’t Spui)

Voor vanavond verheug ik me op de verfilming op HBOMax van het boek van Penelope Fitzgerald De boekhandel.

Als laatste toch nog even vermelden het boek Echte liefde vind je in de boekwinkel van Veronica Henry. Als ik die de komende tijd niet in de kisten vind dan ga ik die zeker een keer uit de bibliotheek halen.

Ik las een column van Michel Krielaars over zijn top 5 van goede boeken. Daaronder was ook de titel Vragen deed je niet van Lida Winiewicz. Daarin wordt het levensverhaal van haar buurvrouw verteld die een ongelooflijk hard bestaan had geleid als boerin. Ik heb het boek meteen uit de bibliotheek gehaald omdat deze vrouw ongeveer in hetzelfde tijdperk leefde als mijn moeder. Voor de Eerste Wereldoorlog geboren en al op jonge leeftijd ergens gestald (mijn moeder bij een slager, de hoofdpersoon van dit boek in een café). Mijn moeder wilde niet als boerin eindigen omdat ze gezien had hoe zwaar dat leven was geweest voor haar vader die een broze gezondheid had (de meeste vrouwen rond die tijd kwamen op een boerderij terecht) en trouwde met iemand die een kantoorbaan zou krijgen. De hoofdpersoon van Vragen deed je niet moet fysiek heel sterk zijn geweest want ze kan heel veel aan en is trots op wat ze bereikt heeft in haar leven. Ze nam het leven zoals het kwam en vertrouwde vooral op zichzelf. Wat je vooral zo bijblijft hoe die generatie heeft afgezien. Je kunt dingen niet naar je hand zetten is de boodschap. Hoe mensen daarmee om gaan blijft het belangrijkste ingrediënt om niet verbitterd te raken. Een heel bijzonder boekje (in een lange middag uit).

Jarenlang had Winiewicz een buitenhuis op het platteland. De arme boerin ernaast, die de sleutel van haar huis had, bekende eens dat ze als er niemand was daar ging zitten, genietend van de rust en denkend aan haar verleden. Dat verleden tekende Winiewicz op in dit authentieke relaas van de 77-jarige vrouw, geboren voor de Eerste Wereldoorlog, die haar leven lang keihard heeft moeten werken. Maar verbitterd is ze geenszins; ze is juist vol trots op het leven dat ze zelf heeft opgebouwd. En terwijl ze herinneringen ophaalt aan de grote liefde die ze heeft gekend, vertelt ze en passant over het veranderde boerenleven in de afgelopen eeuw.

Over afzien gesproken. Vorige week kreeg ik het boek van Eva Meijer Zee nu in mijn handen gedrukt. dat boek gaat over Nederland dat verzwolgen wordt door de zee. Elke dag een kilometer meer landinwaarts. Ik vond de eerste helft heel vermakelijk omdat het zo goed de mentaliteit schetste van hoe Nederland in elkaar zit. De eerste week als alleen de kuststrook getroffen is en niemand weet hoe het verder zal gaan worden er vergaderingen belegd, commissies en werkgroepen gevormd, experts op het probleem gezet precies zoals je verwacht in Nederland. We zijn een land van geklets geworden. Meijer deelt heel wat sneren uit en dat is altijd leuk, maar als ze de ramp naar het persoonlijke trekt van een paar mensen wordt het het minder interessant voor mij en haak ik af. Te vreemd (we worden massaal opgevangen door Duitsland!), te veel een idee uitwerken (ik woon wel in de kuststreek!)

Een tweede boekentip van Michel Krielaars ligt nu op mij te wachten. Het is van Slobodan Snajder, De reparatie van de wereld. Een mythische, epische roman (volgens de recensenten), het kan niet op. Nou daar had ik dus zin in.

Georg Kempf is een Kroaat met Duitse wortels. In de Tweede Wereldoorlog wordt hij als ‘Volksduitser’ door de SS ingelijfd en trekt hij door Polen. Maar hij deserteert en komt terecht bij een Pools-Russische sabotage-eenheid. Na de oorlog keert hij terug naar zijn geboorteland. Daar ontmoet hij de liefde van zijn leven, Vera.

Vera en Kempf hadden elkaar moeten doden als ze elkaar in de oorlog waren tegengekomen want Vera is een Kroatische communiste, die als partizaan tegen de nazi’s vocht. Ze zetten een zoon op de wereld, de verteller van de roman, maar het besef dat ze ooit vochten in twee kampen die elkaar op leven en dood bestreden, leidt tot een steeds grotere vervreemding en de ondergang van hun huwelijk.

Kempf worstelt zijn hele leven met de vraag: wie ben ik, bij wie hoor ik, hoe moet ik leven? Hij wordt zich bewust van een treurige historische continuïteit: ‘altijd hetzelfde’, verzucht hij in de jaren negentig tijdens de Joegoslavische burgeroorlog. Altijd hetzelfde, een constatering actueler is dan ooit.

De afgelopen week ben ik begonnen in het fantastische boek van Lea Ypi Vrij; over het opgroeien aan het einde van de geschiedenis (inmiddels in meer dan 20 talen vertaald). Omdat we dit jaar naar Albanië zouden gaan had dit boek mijn interesse gewekt. Ypi groeide op in het geïsoleerde land Albanië en was 12 toen de omslag kwam van communisme naar een democratie met politiek pluralisme. Het wrange van het boek is dat haar familie haar heeft laten geloven dat ze in het beste land ter wereld woonden terwijl beide families vreselijk te lijden hadden gehad van de terreur. Zij werd ineens getuige van een totaal andere moeder die politiek actief werd en krijgt beetje bij beetje de vreselijke geschiedenis te horen van haar oma (opgegroeid aan het Ottomaanse hof) die als enige van de rijke familie heeft overleefd. En zo mooi beschreven vanuit het kinderperspectief (eerste deel). Tegenwoordig is Ypi hoogleraar aan de London school of economics.

Wat is de ware betekenis van vrijheid? Lea Ypi groeit op in Albanië, een van de meest geïsoleerde landen ter wereld, waar communistische idealen de plaats van religie innemen. Deze laatste stalinistische uithoek van Europa wordt geteisterd door schaarste en politieke executies, maar voor Lea is het haar thuis. Een plek waar mensen gelijk zijn en buren elkaar helpen – een plek van saamhorigheid en hoop. Een jaar na het neerhalen van de Berlijnse Muur komt het socialisme in Albanië in een vrije val terecht. Verkiezingen, kledingkeuze en religie worden ineens vrijgegeven, maar fabrieken sluiten, banen verdwijnen en het land gaat failliet. Terwijl de droom van haar ouders’ generatie verwordt tot de desillusie van de hare en familiegeheimen aan het licht komen, begint Lea zich af te vragen wat vrijheid nou echt betekent. Vrij is een onvergetelijk boek over volwassen worden te midden van politieke onrust. Ypi verkent op ingenieuze wijze de grenzen van vooruitgang en de last van het verleden, belicht de dunne lijn tussen idealen en werkelijkheid en onderzoekt waar onderdrukking en vrijheid elkaar raken.

Het andere boek dat op mijn leestafel ligt (en dat ik gisteren op mijn werk in de kist vond) gaat ook over het zelfde onderwerp en is van Nausicaa Marbe Wachten op het westen. Ik hoorde recentelijk Marbe op de radio over haar nieuwste boek en had meteen zin om het boek te lezen. Haar ouders stuurde haar toen de 19 was weg uit Roemenië omdat ze haar een beter leven gunde, maar die beslissing heeft natuurlijk dramatische gevolgen voor haar leven gehad. Het boek stond al maanden op de reservering bij de bibliotheek, maar ik had het boek weer eens eerder in de kringloop dan in de bibliotheek. Blijft apart.

Bovenop deze twee boeken vond ik afgelopen zaterdag op een straatrommelmarkt voor een euro de dikke biografie van Karl Marx; grootheid en illusie van Gareth Stedman Jones. Wat een vondst. Ik ga zeker een poging doen om deze dikke pil te lezen.

De 19de eeuw was een periode van ongekende veranderingen. Intellectueel, sociaal, economisch, religieus, technologisch – de uitdagingen waren groter dan ooit. Afstanden werden kleiner, steden groeiden en de nieuwe fabrieken leverden een golf van uitvindingen op. In de nasleep van de Slag bij Waterloo vond tegelijkertijd Europa-breed een debat plaats over de werkelijke betekenis van de Franse Revolutie en de hoop en angsten die deze had voortgebracht. Midden in deze discussie staat Karl Marx, de zoon van een Joodse bekeerling uit het Rijnland, een man die zijn hele leven zou wijden aan de studie naar de raadsels en paradoxen van de 19de-eeuwse wereld.

Gareth Stedman Jones neemt de lezer mee naar de wereld van Karl Marx en de ontwikkeling van zijn gedachtegoed. Als geen ander slaagt hij erin de mens en zijn ideeën begrijpelijk te maken. Met als opvallendste onthulling dat Marx aan het eind van zijn leven zijn geloof in zijn communistische theorieën verloor en Het Kapitaal niet wilde voltooien omdat hij meende dat zijn analyses onjuist waren – iets wat zijn vriend, medewerker en volgeling Friedrich Engels wist te verdoezelen.

Nog een laatste tip van een heel wonderlijke boek (wat gebeurde er nou echt, was de hond dood of was het zusje dood) wat me toch in de greep kreeg, De overlevenden van Alex Schulman. Over hoe een trauma een hele familie een heel leven in de greep houdt. Kom ik toch weer even over de laatste zomergast Bessel van der Kolk. Ik vond het een hele inspirerende avond. Eem kwart van de mensheid maakt trauma’s mee en de psychiatrie zou daar meer aandacht aan moeten besteden.

Een weergaloos verhaal over een disfunctionele familie De grote literaire bestseller uit Zweden. Een weergaloos en intens verhaal over een disfunctionele familie en de gevolgen van een groot trauma uit het verleden.

Drie broers keren terug naar het vakantiehuis bij het meer waar twintig jaar eerder een ongeluk heeft plaatsgevonden dat hun leven voor altijd heeft veranderd. Ze hebben de as van hun overleden moeder mee om uit te strooien. Dat het hun moeders wens was om niet naast het graf van hun vader uitgestrooid te worden, ontdekken ze pas de avond voor de crematie via een brief die de broers in haar appartement vinden.