Ik ben gisteren weer begonnen aan een boek waar ik halverwege in was gestopt, het vuistdikke Het ijzig Hart van Almudena Grandes (2010). Een lezer in mijn omgeving was er helemaal weg van en omdat ik van 1982 tot 1987 Spaans studeerde interesseert het thema mij meer dan gemiddeld. Het ijzig hart gaat over de gevolgen van de Spaanse Burgeroorlog in de levens van de twee gezinnen die met elkaar zijn verweven. Daarover schrijven was lang taboe, maar er is een nieuwe generatie Spaanse schrijvers die in het verleden is gedoken van deze traumatische periode van de Spaanse geschiedenis.

Grandes schrijft prachtig, heeft zich grondig verdiept in de geschiedenis (veel gebeurtenissen in het boek zijn gebaseerd op waargebeurde dingen), ze weet heden en verleden op een mooie manier door elkaar te vlechten en toch zijn er een paar dingen die me storen in haar boek. Zo treedt ze vaak op als alwetende verteller die een personage waarschuwt dat hem/haar iets vreselijks gaat overkomen …..hij wist nog niet…zij had niet kunnen weten dat binnenkort…. Dat haalt de vaart uit een boek. Ook de liefdesgeschiedenis van de hoofdpersoon, die na de dood van zijn vader op zoek gaat naar zijn verleden, met de jonge minnares van zijn vader, die als teruggekeerde balling uit Frankrijk wel alles weet van haar familiegeschiedenis haalt de vaart uit het verhaal.

Toen ik het halverwege had weggelegd bleek ik het toch niet van me af te kunnen zetten omdat je wilt weten hoe gebeurtenissen zich gaan ontwikkelen. Dat betekent dat Grandes toch een geweldige verhalenverteller is. Recentelijk las ik ook van Bernardo Atxaga De zoon van de accordeonist (2005). Ook een prachtig boek met hetzelfde thema dat zich afspeelt in Baskenland. En ook hier een minpuntje wat betreft het verknopen van heden en verleden. Ik had het al weggelegd, ging op advies van een lezer toch door en werd rijkelijk beloond. Misschien zou een goede redacteur wonderen kunnen verrichten, daar schijnt de laatste decennia flink op te worden bezuinigd.

Op advies van een veellezer die ik op mijn boekenafdeling tegenkwam ben ik toch gisteravond begonnen aan Judas; een familiekroniek van Astrid Holleeder. In principe ben ik niet geïnteresseerd in een dergelijk boek omdat er al zoveel over bekend. Na een avond lezen vond ik het wel weer genoeg, maar er zijn wel een aantal overeenkomsten met het boek dat ik vorige week las.

De verwoestende uitwerking op een leven van verraad door een persoon die je het meeste na staat. In het boek van Stegner, De fundamenten van ons leven, is er ook sprake van verraad tussen de echtelieden (de vrouw, niet de man!!) en de weerklank daarvan in de rest van hun huwelijk dat nog veertig jaar duurde omdat scheiden geen optie was. Bij Astrid Holleeder zie je ook de worsteling van een zus die haar broer niet wil verraden vanwege de loyaliteit die de familie vereist. Omdat de dreiging ook haar leven aantast, kan ze op een gegeven moment niet anders.

Of mensen nog met elkaar door kunnen hangt vaak samen met de omvang van het verraad. Het boek van Stegner is gebaseerd op het de briefwisseling van de destijds vrij beroemde illustratrice en schrijfster Mary Hallock Foote met een vriendin. Daarin wordt gewag gemaakt van een aanbidder, zonder dat er van een verhouding sprake was. Maar overspel in de geest was rond die tijd net zo erg als echt overspel. Dat beide vrouwen  door die worsteling ook de behoefte hebben daarover te schrijven lijkt me ook een overeenkomst.

Maar ik laat Astrid worstelen met haar broer en ga morgen verder in Quadriga; een eindspel van F. Springer, over een journalist die in 1998 een werkbezoek brengt aan Oost-Berlijn en daar als een blok valt voor de gids die hem begeleidt. Ik heb meer zin in de heerlijk lichte toon, de humor en de melancholie van Springer dan in de beklemming van een boek als Judas.

Af en toe heb ik veel zin in een dik boek, vooral in de winter. Degene die ik nu bijna uit heb heeft over de 700 pagina’s en voldoet ook aan een andere voorwaarde, namelijk dat het een aantal sombere weken een andere kleur geeft. Het boek werd al in 1971 geschreven, kreeg de Pulitzerprijs voor Literatuur en werd in 1998 opgenomen in de lijst 100 beste Engelstalige boeken van de twintigste eeuw. Ik heb het over Wallace Stegner De fundamenten van ons leven.

Bij de recensies kwam ik verschillende keren het woord saai tegen, een woord dat ik absoluut niet kon rijmen met dit boek, waarin een gepensioneerde hoogleraar met een botziekte in het huis van zijn grootouders haar leven reconstrueert aan de hand van haar brieven. Het boek speelt zich af in de tweede helft van de 19e eeuw als de grootmoeder (een quaker van de Oostkust met goed opleiding) haar man (ingenieur) volgt naar het ‘wilde westen’ om daar een aantal mijnen in kaart te brengen en te ontginnen.

Voor mij was het vooral een boek over de botsing tussen twee werelden, de stad en het platteland die nog steeds een rol speelt. De grootvader, goudeerlijk, delft het onderspit in de strijd om geld en aanzien (patenten niet aanvragen op uitvindingen), zij eindigt teleurgesteld (ondanks een succesvolle carrière als tekenaar en schrijfster over de wereld waarin ze belandt) over de status die ze zoekt maar die niet komt. Elke keer weer teleurstelling op teleurstelling, maar opgeven is geen optie. Ik heb er van genoten. Dat de kleinzoon tussendoor ook nog wat over zijn frustraties in het leven wil ventileren, heb ik maar op de koop toegenomen.

Ik heb twee Millenial kinderen, een van 1989 en een van 1987. Millenials zijn geboren tussen 1980 en 2000. Recentelijk verscheen er een heel interessant artikel in de Groene over Millenialkapitalisme van Casper Thomas. Die bespreekt het recentelijk verschenen boek Kids these days; human capital and the making of millenials, van Malcolm Harris. Ook noemt hij het Global Wealth Report 2017 van Credit Suisse waarin wordt gesproken over “the unlucky millenials”.

Van Aik Kramer en Emma Westerman verscheen in oktober 2017 Het millenial Manifest

Heel veel interessante feiten worden vermeld. De laatste 20 jaar is het aantal gewerkte uren toegenomen met 16%, onder de 34 heeft 1/3e een flexbaan, millenials zijn de eerste generatie die armer is dan de vorige, ze zijn beter geschoold en werken harder, ze hebben geen toegang tot de woningmarkt die geëxplodeerd is, ze gaan minder uit en gebruiken minder drugs en drank, ze betalen te veel premie voor de opbouw die daar tegenover staat. Dat laatste ook doordat de veranderende demografie dit de kleinste groep ooit is, waardoor ook nog eens generatiegenoten concurrenten worden. Met andere woorden, het is de meest uitgeknepen groep.

In het industrieel tijdperk was fysiek en monetair kapitaal het belangrijkste, dat is nu menselijk kapitaal. Door de crisis van 2008 en een haperende groei proberen bedrijven nu meer winst te maken door zoveel mogelijk opbrengst te persen uit een werknemer tegen zo min mogelijk kosten. Jongeren geven hun arbeid bijna gratis weg. Dat zie ik ook om me heen, o.a. de niet betaalde stages en werkervaringsplekken. Overal klinkt nu de roep om hogere lonen.

Mijn jongste zoon (copywriter) houdt het hier voor gezien na een aantal teleurstellende ervaringen; kamertjes van 12 vierkante meter voor 600 euro, werk waarin je 24/7 beschikbaar moet zijn, bureaucratische hindernissen als je ZZP-er. Hij probeert het als digitale nomade in Vietnam. Omdat het leven daar veel goedkoper is zal het makkelijker zijn om te overleven zonder dat je bij je ouders of de bijstand hoeft aan te kloppen. Malcolm Harris heeft het in zijn boek over het gevoel “geboren te zijn in gevangenschap”. Ik vind het een goed idee om dat gevoel zo lang mogelijk uit te stellen zolang je nog geen vrouw en kinderen hebt. Hoorde dat diverse bladen als Zin deze maand aandacht besteden aan de digitale nomade. Ik kwam er twee jaar geleden een paar tegen op Ibiza, hun leger zal alleen maar groeien als er niets verandert in het millenialkapitalisme.

Afgelopen feestdagen weer veel in de trein gezeten, de ideale gelegenheid om te lezen. Ik kreeg van de Groene, een heel leuk boekje: De negentien boeken die ons boos maakten. Essay’s van de medewerkers van De Groene samengesteld door Joost de Vries (Clausewitz en De republiek). Op de kaft staat het hoofd van Houellebecq, een schrijver waar ik het meeste werk wel van gelezen heb en die me juist niet boos maar vrolijk maakt. Dit boekje is al de derde in een reeks: De twintig boeken die ons denken veranderden (2015) en De 21 romans die onze blik veranderden (2016).

Een groot deel van de commentaren op de besproken schrijvers is een groot feest van herkenning. Nabokov‘s Lolita, Foudraine’s Wie is van hout, Buikhuisen‘s Kriminilogie in biosociaal perspectief, Houellebecq‘s Platforme, van der Heijden‘s Grijs verleden, maar er zaten er ook een paar bij die ik tot mijn schande niet kende. Allemaal Amerikaanse titels trouwens, Allan Bloom‘s The closing of the American mind (een aanklacht op de academische cultuur in Amerika), Charles Murray’s The bell curve (over de erfelijkheid van intelligentie) en Eldridge Cleaver‘s Soul on ice (een zwarte man die vrouwen en homo’s haatte).

Er waren geen boeken bij die ik achteraf nu nog zou willen lezen, maar deze essay’s geven een mooi overzicht van een veranderende perceptie op bepaalde problematiek. Sommige boeken zijn hun tijd duidelijk vooruit (Buikhuisen), anderen zouden nu niet meer gepikt worden door de lezers (Cleaver). Maar ze hebben allemaal een ding gemeen, ze zijn allemaal nog verkrijgbaar. De Vries constateert dat boeken relevant blijven, zolang ze ons boos maken. Een heel leuk boek om in de trein te lezen.

Ik had me heel wat voorgesteld van het voor de Booker Prize genomineerde boek van Ian McGuire Het Noordwater (briljant, verslavend, betoverend).  Ik houd nogal van boeken waarin mensen tot het uiterste worden getest op hun uithoudingsvermogen in extreme omstandigheden. Dit boek over een tocht naar de Noordpool rond 1860, waarin de jonge arts Patrick Sumner aanmonstert als scheepsarts op een tocht die van te voren is verdoemd omdat de kapitein het schip tot zinken zal brengen om verzekeringsgeld te gaan innen, stelde me teleur. Ik denk wel dat het een redelijk beeld geeft hoe het er op de walvisvaart aan toe ging en dat McGuire veel research heeft heeft gedaan.

Als je eenmaal Zuid van Ernest Shackleton hebt gelezen is wordt je altijd teleugesteld. Deze reis in 1913 met het schip De Endurance, die voornamelijk wetenschappelijke doeleinden had, met een bemanning die een uitzonderlijk staaltje van moed en uithoudingsvermogen laat zien door bijna twee jaar te overleven in extreme omstandigheden, staat in schril contrast met een reis die alleen draait om geldelijk gewin.

Het boek van McGuire draait om de gewelddadige harpoenier Drax, tegenover de integere jonge arts, die ontslagen is uit het leger in India waar hij betrokken was bij de strijd van de Britten tegen opstandelingen van het koloniale Engeland. Elke bladzijde is doordrenkt van bloed, pus, stront, etter, rottend walvisvlees, kou, eenzaamheid, ellende. Er is geen enkel lichtpuntje in de stroom van ellende die voorbij trekt. Nee, voorwaar geen pretje om te lezen. Je leest door omdat je wilt weten hoe het afloopt met Patrick.  Hij is uiteindelijk de enige overlevende van de tocht, Ernest Shackleton weet door zijn uitzonderlijk leiderschap, zijn hele bemanning weer veilig terug te brengen.