We blijven nog even bij het communisme. Woensdag kom ik er achter dat ik mijn boek voor in de trein ben vergeten. Toevallig heb ik in mijn zijtas een aantal boeken uit mijn Spaanse periode die ik zelf wil wegdoen en kies ik er daar een van uit. Het wordt George Orwell’s Afscheid van Catalonië (ook vertaald als Saluut aan Catalonië). En dan blijkt weer wat echt goede schrijvers te weeg kunnen brengen. Je wilt doorlezen, horen welke observaties ze maken, hoe ze naar de wereld kijken, wat hun beweegredenen zijn. In dit geval Orwell zich in de Spaanse Burgeroorlog stortte (hij vocht mee in begin 1936). Zijn boek wordt gezien als behorend tot de vijfentwintig belangrijkste boeken over de Spaanse burgeroorlog.

Zijn liefde voor de Spanjaarden komt overeen met mijn vele goede ervaringen die ik heb opgedaan in Spanje (hun royaliteit, hun wezenlijk fatsoen, hun directheid). Maar vooral zijn politieke observaties zijn interessant. Als hij de nederlagen van de militie waarin hij vecht tegen Franco bespreekt wijt hij dat niet aan het feit dat er geen enkele hiërarchie in de groep bestond (zoals later de algehele opinie werd) . Ze hadden in de milities geprobeerd een soort voorlopig model te scheppen van een klasseloze maatschappij en dat werkte volgens Orwell juist wonderbaarlijk goed.

“In de praktijk werkt het democratische, ‘revolutionaire’ soort discipline betrouwbaarder dan men zou denken. De discipline in een arbeidersleger is in theorie vrijwillig. Ze is gebaseerd op de trouw aan de eigen klasse, terwijl de discipline in een burgerlijk van dienstplichtigen in laatste instantie op angst berust.”

Vooral de communisten beklaagden zich later over de eerlijkheid waarmee Orwell over de dubbelhartigheid van alle partijen schreef, dus ook over de partij waar hij voor opgenomen had. Maar dat was uiteindelijk wel de reden dat het geloof in de revolutie de nek om werd gedraaid.

De gevolgen van de Spaanse burgeroorlog duren tot op de dag van vandaag voort. Afgelopen jaar las ik nog het boek van Almudena Grandes Het ijzig hart.

In ieder geval blijf ik nog even doorgaan in Orwell. Want zijn observaties zijn nooit gedateerd en blijven universeel.

Heerlijke avonden met de twee klassiekers van Gerard Reve. Eigenlijk zou ik ook wel weer eens ouderwets wat meta-literatuur willen lezen over Reve. Dat schikte want afgelopen maandag vind ik bij het uit sorteren een boekje van de bekende dominee Bernard Prakke, Rivaliteit zonder einde; over de gebroeders Karel en Gerard van het Reve. In dit boekje behandelt hij de bittere strijd tussen de beroemde broers waarvan de een al snel van zijn geloof (en het communisme) afviel (Karel) en waarvan de ander zich uiteindelijk bekeert tot het katholieke geloof (Gerard). Vader Gerard Johannes Marinus (1892) werd van rooms katholiek, in 1910 secretaris van de plaatselijke afdeling van de Sociaal-democratische partij en hij was een aanhanger van Domela Nieuwenhuis. Het echtpaar Reve (Gerard trouwde in 1916 met Net Doornbusch) volgde voordrachten en cursussen van de dichter Herman Gorter die verschillende bundels met socialistische inhoud publiceerde (het socialisme voor arbeiders verklaard!!). In 1920 ging het echtpaar Reve naar  Amsterdam. Vader was in de journalistiek terecht gekomen en schreef over socialisme en politiek. In 1921 werd karen en 1923 Gerard geboren.

In Een klein heldendicht maakt een jong  echtpaar een ontwikkeling door van katholicisme naar socialisme. In het achtste vers maakt de jonge heldin Maria kennis met de meerwaardetheorie van Marx. Bij Reve wordt in het boek Moeder en zoon zijn ontwikkeling van communist naar het katholicisme beschreven.

Toevallig is het themanummer van de Groene Amsterdammer deze week ook het Marxisme. Het marxisme is weer springlevend, maar dat had ik diverse andere bronnen ook al gelezen. The Guardian schreef on 2012 al een artikel Marxism is on the rise again.  Het artikel Eigenlijk is Das Kapital een groen manifest van Jaap Tielbeke )dat gaat over de vernietiging van de aarde door de uitwassen van het kapitalisme’ is volgens de site het meeste gelezen artikel van de Groene. De jonge Gerard zou zeggen, wat past alles toch weer wonderlijk goed in elkaar in de schepping.

Vergat ik nog te vermelden dat ik uit de doos boeken ook nog Deel 1 van het Verzameld werk van Karel van het Reve plukte. Prakke schrijft dat zijn essays behoren tot de eerste garnituur van de afgelopen eeuw. Toch maar even in mijn nieuwe boekenkast voor de lange winteravonden. 

Het kan bijna niet anders of ik moet een heuse leescrisis constateren. Ik heb mijn boek van Jaan Kross Tussen drie plagen na 400 pagina´s doorgegeven en wacht met spanning af wat de reacties is. Ligt het aan mij en begrijp ik niet dat dit boek als de beste historische roman ooit moet worden gezien. Gisteren ben ik in de trein (mijn favoriete leesplek) doorgegaan met De kosmopolieten van Louise O. Fresco. Ondanks de aanbeveling van Marcel Moring leg ik het boek toch na een tweede poging weg. Te veel een constructie, te veel moeite gedaan om interessant taalgebruik te produceren, te veel een ideeën roman gegoten in een mal van een verhaal. De thematiek trok me wel heel erg aan, idealisme tegenover je afzijdig houden, of pragmatisme. Rutte tegenover Marianne Thieme. Ontaard idealisme altijd in fundamentalisme. Dat soort vragen.

Ik begon vanwege die crisis aan de serie The vietnam war op Netflix (10 afleveringen van ruim 1,5 uur) , omdat ik zie dat mijn zoon in Vietnam zich begint te verdiepen in de tragische geschiedenis van dit land. Hij komt over drie weken weer terug en ik wil mijn historische kennis even opfrissen. De eerste verschrikkelijke beelden die ik zag op televisie waren in de jaren 70 de bombardementen op Vietnam. Ik logeerde bij een vriendje (wij hadden nog geen televisie) en verbaasde me over hun manier van kijken, het leek wel of er geen emoties waren. Ik moet bijna huilen. Als ik met de serie begin kan ik niet stoppen met kijken, sla het nieuws af en toe zelfs over. Afgelopen week stond in de Edmund bijlage van de Volkskrant een recensie van deze serie,  5 sterren. En terecht, een genuanceerd beeld waarin alle partijen aan het woord komen. Over een oorlog die eigenlijk voor veel partijen nog steeds niet is afgelopen en veel trauma’s heeft achtergelaten. En dat 50 jaar na dato.

Dit stukje stond in de Volkskrant. Ik ga kijken of deze series ook op Netflix staan.

De Amerikaanse documentairemaker Ken Burns is de geschiedenis van zijn land aan het schrijven in een aantal meerdelige series, geproduceerd door de Amerikaanse publieke omroep PBS. In 1990 brak hij door met The Civil War; later volgden de imponerende series Baseball (1994), Jazz (2001) en The War(2007, over de Tweede Wereldoorlog), zonder uitzondering uitputtend gedocumenteerd, waarbij de persoonlijke geschiedenis en het grote verhaal fraai gestileerd gecombineerd worden, in zijn klassieke serie over de Amerikaanse Burgeroorlog met behulp van brieven en in The Vietnam War met behulp van getuigenissen van Amerikanen en Vietnamezen. En gezien de emoties in de ogen van deze zestigers en zeventigers vertellen ze vaak voor het eerst de schokkende verhalen uit hun jeugd.

En dan begin ik in Reve die ik tien jaar niet heb gelezen en is de crisis meteen over. Mensen die me zouden kunnen zien, moeten wel denken dat ik het meest grappige boek ooit lees, want al snel stromen de tranen van het lachen me over de wangen. Voor de volgende boekenclub had ik de twee belangrijkste titels van Reve voorgesteld, Op weg naar het einde en Nader tot u, en ik moest ze toch maar weer eens herlezen, omdat het voorstel deze keer van mij komt.

De tragiek van zijn leven spat weer meteen van alle bladzijden. Ik kan zoveel zinnen aanhalen ‘Als u de mensheid hebt verlost, waarom dan mij niet-dat was toch in een moeite doorgegaan’. Hij kon bezwaarlijk zijn uitvinding zo maar per post naar het Kremlin opzenden, want dan zou de -spionerende, provocerende en tegen het vaderland aller arbeiders samenspannende- kliek van beulsknechten van het internationale oliekapitaal de brief onverwijld openen en de uitvinding tegen het internationale wereldproletariaat en de werkende massa’s etc. gebruiken. (over een uitvinding van krijgskundige aard die het Rode leger onoverwinnelijk zou maken). Het zij zo: alles wat ik vertel, zal eenzaam moeten zijn. Ik zal deze dingen moeten schrijven of ik zal niet schrijven… (over datzelfde bizarre verhaal over die uitvinder die bij de familie Reve aan de deur kwam). Ik kan gelukkig weer even vooruit de komende week…..

Afgelopen week kreeg ik De Kosmopolieten van Louise O. Fresco in handen. Maar eens proberen. Het gaat over idealen en engagement en of je wereldburger kunt zijn. Maar het blijkt ook over de werking van muziek te gaan. Het zijn thema’s die me aanspreken. Uit de eerste hoofdstukken kan ik nog niet echt wijs worden of het wat wordt. Een briefwisseling tussen verschillende mensen over een erfenis. Over een onvindbare vrouw. Nog maar eens een treinreis verder kijken? Dan lees ik een aantal dagen later de Groene Amsterdammer de  Technologica column van Marcel Moring, die ook toevallig dit boek aan het lezen is. Hij zegt dat het boek De Kosmopolieten een ideeënroman is van het goede soort, dat Fresco scherp inzicht heeft in de enormiteit en complexiteit van problemen. Volgens Moring gaat het boek van Louise Fresco over de plicht om te blijven strijden tegen het verval. Niet om de wereld beter te maken, maar om haar te helen. Toch nog maar even doorlezen.

En ik moet nog melden dat ik moeite heb om door te gaan in het boek Tussen drie plagen van Jaan Kross. Ik zit al op blz. 400 en kan er nog maar steeds niet echt van genieten. Ik laat het nu even aan andere boekenclubleden over om te kijken wat zij van deze keuze vinden.

Ik heb gisteren in de trein in het boek Zomer in Baden-Baden van Leonid Tsypkin zitten lezen. Het heeft een uitnodigende kaft (zie hieronder) en dit is zo’n boek waarvan ik altijd het gevoel heb gehad, dat ik iets had gemist toen het uitkwam. En het toch niet las, want geen tijd of geen zin.

Het moet mijn ziel verrijken en me echt laten voelen en ademen, zegt Susan Sontag op de de kaft.  Dit boek gaat over een reis van  Tsypkin naar Sint Petersburg, in de voetsporen van Dostojevski. Omdat ik een fan ben van Dostojevski, ben ik er 15 jaar na dato, nadat ik het uit een kist viste, alsnog aan begonnen. Het viel me niet tegen, maar het voldeed niet aan mijn verwachtingen. Het boek bevat ellenlange zinnen, waarin Tsypkin over zijn eigen leven en dat van Dostojevski reflecteert. Het boek springt heen en weer tussen zijn leven en dat van zijn held, zijn reis en de reizen die zij held maake. Ik ben even gaan snuffelen op het internet en vond een artikel van de overleden Michael Zeeman, die het boek zeker verdiensten toewuift. Maar tegelijkertijd achterdochtig is naar de motieven van Sontag om dit boek als een herontdekt meesterwerk te zien. Ik kan niet anders dan die mening onderschrijven. Het boek boeide me niet genoeg omdat het te veel over een passie ging van een man, die in zijn eigen lijden een weerklank vond in het leven van zijn held.

Vorige week had ik mezelf een boek cadeau gedaan van Jaan Kross, De drie plagen. In de zomer heb ik zin in een boek waarin ik maar door wil gaan omdat het televisie aanbod vaak zo bedroevend is. Maar alhoewel Jaan Kross de hemel wordt ingeprezen en overal vijf sterren krijgt en wordt gezien als de beste historische roman ooit, ben ik er na een week nog niet verslaafd aan en grijp ik toch af en toe weer naar iets anders. In dit geval was dat de Netflix serie De staircase, over een echte rechtszaak tegen een man die van de moord op zijn vrouw wordt verdacht. De schrijver Michael Peterson (die veel boeken op zijn naam heeft staan) liet zich vanaf het begin van de beschuldiging in 2001 filmen en het resultaat heeft geleid tot deze bloedstollende serie. Heeft Peterson zijn vrouw van de trap geduwd en met een scherp voorwerp op het hoofd geslagen of is het gewoon een val van de trap (ze had veel gedronken!!) Ik had al een jaar geleden de serie Making a murderer gezien en het lijkt er op dat ook in deze zaak Peterson’s schuld al vast staat, terwijl je als kijker na 11 afleveringen zeker weet dat Peterson onschuldig is. Peterson schreef drie boeken over de Vietnam oorlog en was ook een journalist met een kritische blik op het rechtssysteem.

Vlak voor de vakantie las ik het boek Spoiler, over televisieseries en wereldliteratuur van Mark Kloostermans. In dit boek analyseert hij de wereldwijde verslaving aan deze series en hij komt tot de conclusie dat deze series werken zijn met grote diepgang en dat ze discussies voort zetten die zijn gestart door de grote klassiekers uit de wereldliteratuur. Hij vergelijkt Breaking bad (mijn favoriet) met Faust, Game of thrones met Oorlog en vrede van Tolstoj, Don Quichot met Westworld en True Detective (ook favoriet) met Niels Lyhne uit het boek van Jens Peter Jacobsen. Misschien moet ik me maar niet meer zo schuldig voelen als ik niet een paar avonden achter elkaar zit te lezen, maar series zit te kijken.

Maandag kwam er een bekende klant naar me toe die me het boekje “De kade der ongeneeslijken” van Joseph Brodsky in de hand drukte. Dat moest ik absoluut lezen en dat heb ik toen meteen maar gedaan, gisteravond begonnen en vandaag in de trein uitgelezen. En ik moet zeggen dat ik dat met veel plezier heb gedaan. Het boekje (100 blz.) gaat over zijn jaarlijkse winterse reis naar Venetië vanaf 1972. Hij blijkt een originele geest die de meest idiote zinnen en metaforen kan schrijven, maar die een meester is in het beschrijven van de  sfeer van een mistig Venetië. Ik schoot ook vaak in de lach om zijn vreemde uitspraken. Hij probeert vooral zijn filosofische ideeën over tijd (water is het symbool van tijd) en schoonheid uit te drukken aan de hand van beschrijvingen over Venetië. Maar vooral over ons voornaamste zintuig, het oog.

“Laat me resumeren: water is gelijk tijd en verleent aan schoonheid zijn dubbelganger. Omdat we ten dele water zijn, dienen wij de schoonheid op dezelfde wijze. Door een wrijfafdruk van het water te maken verbetert de stad het aanzien van de tijd, verfraait ze de toekomst. Dat is de rol van deze stad in het grote geheel. Want de stad is statisch, terwijl wij bewegen. ”

Ik kreeg heel veel zin om deze winter weer eens naar Venetië te gaan. Ik was er veertig jaar geleden en heb er hele sterke herinneringen aan over gehouden. Ik deed s’nachts verstoppertje met mijn reisgenoot in de smalle steegjes en over de bruggetjes en dat voelde heel beangstigend. Alsof je zomaar kon verdwijnen.  Ik weet niet of ik toen al de film Don’t look now had gezien. de film is uit 1973 en ik heb hem diverse keren gezien, zo spannend vond ik de film, en zo tragisch.  Tegenwoordig staat Venetië op nummer 1 als het gaat om toeristenbezoek. De oorspronkelijke bevolking is bijna geheel weggetrokken. Ik heb geen idee wat je er nu aantreft. Het moet wel teleurstellen met al die mensen. Misschien dat het in de winter nog het bezoeken waard is als de cruiseschepen niet meer aanmeren. Brodsky schrijft al over het onzalige idee om de lagune uit te baggeren zodat de schepen beter kunnen aanmeren. Ik herinner me ook de hordes toeristen en de stilte als je die paar straten vermijdt die de toeristen nemen. Dus wie weet…..deze winter, kaplaarzen mee.

De eerste echte warme week, een bijna 103-jarige moeder die toch plotseling toch sterfelijk leek, de reden dat ik een week lang niets heb gepost. Afgelopen vrijdag hadden we de tweemaandelijks boekenclub en dit zijn de boeken die langs zijn gekomen naast Stegner’s De fundamenten van ons leven.

Marianne Thamm De ondraaglijke blankheid van het bestaan, een bewogen leven in het land van Mandela (ik zag haar in een interview  bij Buitenhof en was behoorlijk onder de indruk), Robert Kaplan Duister Europa, twee koude oorlogen en een reis door groot-Roemenië (omdat Gjalt, net met pensioen, een reis naar de Roemenië gaat maken), De stille diplomaat, Max van der Stoel 1924-2011, van Annet Bleich, Piet de Rooy, Een geschiedenis van het onderwijs in Nederland, Per Peterson, Paarden stelen, Russell Shorto, De botten van Descartes  en Jan van Aken, De ommegang.

De volgende bijeenkomst is 20 juli en we bespreken de twee beste boeken van Gerard Reve, Op weg naar het einde en Nader tot U, op verzoek van mij en Gjalt. Komen de anderen er eindelijk achter dat deze boeken tot de absolute wereldtop behoren.

Het voorstel was oorspronkelijk Jaan kross, Tussen drie plagen, een boek dat vijf sterren krijgt en wordt gezien als een van de mooiste historische romans ooit geschreven. Maar dat bewaren we voor de zomer, vanwege de omvang (1104 pagina’s). Ik ga de komende drie weken naar Oezbekistan en zal dan waarschijnlijk niets posten, omdat er ook helemaal geen mogelijkheden zijn.

Ik las in de trein het kleine boekje (60 pagina’s) van Seneca De lengte van het leven (De brevitate vitae) in de vertaling van Vincent Hunink. Een mooie bespiegeling over het begrip tijd en waar je je in het leven beter niet mee bezig kan houden. De boodschap; ‘onze tijd is helemaal niet kort! Nee, wij verspillen juist veel tijd. Het leven is lang genoeg, we krijgen royaal de ruimte om de werkelijk grote dingen af te maken, als we al die tijd maar goed besteden’. Advies; houd je bezig met wezenlijke zaken zoals het beoefenen van filosofie, dan krijg je er eeuwen bij (aan wijsheid). Vooral omdat we in een tijd leven waarin mensen streven naar het verlengen van het leven zou dit boekje een zinvolle bijdrage kunnen leveren. Ik kreeg zin in meerdere deeltjes van Seneca. Allemaal vertaald door Vincent Hunink. Ik hoop dat ze de komende maanden voorbij komen bij het uitpakken van de boekenkisten.

Paulinus, degene aan wie Seneca zijn geschrift opdraagt, was verantwoordelijk functionaris voor de graantoevoer in Rome (48-55).Het grootste deel van zijn bestaan had Paulinus aan de staat gegeven, hij moest van Seneca ook wat tijd voor zichzelf gaan nemen. Misschien moet ik daar het komende jaar ook maar eens serieus over na gaan denken. Ik ben nog steeds bezig met geven, maar wanneer is de tijd gekomen dat ik voor mezelf mag leven.

Ik ben ook eindelijk begonnen in een boek waar ik al heel lang aan wilde beginnen, Elizabeth Costello van Coetzee. De thematiek, een zesenzestigjarige schrijfster (mijn leeftijd) roert in de voordrachten die ze naar aanleiding van een prijs door heet Australië houdt, allerlei onderwerpen aan die haar in haar leven echt hebben beziggehouden. Dit boek wilde ik juist lezen op de leeftijd die Elizabeth heeft in het boek. Ik heb al met veel plezier wat andere boeken van Coetzee gelezen. Natuurlijk zijn In ongenade (uitgekomen in 2003, het jaar dat hij ook de Nobelprijs voor de literatuur kreeg).en ook Wereld en wandel van Michael K.

Terwijl ik tussendoor lekker bezig ben in Uzbekistan (zie vorige blog), aantekeningen makend over de dingen die ik wil zien, ben ik gisteren in mijn nieuwe treinboek begonnen; De sympathisant van Viet Thanh Nguyen. (2017). Won de Pulitzerprijs,, Edgar Allan Poe Award, Asian Pacific American Literature Award, Center for Fiction first novel prize en zo kan ik nog wel even doorgaan. Nguyen is geboren in Vietnam en opgegroeid in Amerika en omdat mijn zoon in Vietnam zit had ik behoefte om iets meer te weten over de oorlog die in de jaren zeventig ook via de televisie mijn kamer binnen denderde.

Wat me vooral trekt aan het boek is de problematiek van mensen die met twee identiteiten en dus twee loyaliteiten opgroeien. Al die ferme uitspraken van mensen die eisen dat vluchtelingen of tweede/derde generaties Marokkanen of Turken hun loyaliteit jegens het land van hun ouders afzweren zullen hier kunnen lezen hoe moeilijk dat is.  Maar afgaande op de recensies is het boek veel meer nog dan dat, tegenwicht tegen de heroïsche blik van de Amerikanen op hun verloren oorlog, kritiek op het communistische regime na de val van Saigon in 1975 (waar het boek mee begint) en nog veel meer. Ik zal er later over berichten.