Eindelijk weer eens bijna voltallige boekenclub waarin weer veel interessante boeken langs kwamen. Allereerst begon iedereen spontaan in lyrische bewoordingen over de nieuwe vertaling van Ten Oosten van eden van John Steinbeck te praten (zie vorig blog). Dat we vaker klassiekers moeten bespreken was de conclusie. Het bespreken van Client E.Busken van Jeroen brouwers hebben we nog eens dunnetjes over gedaan en het boek van Elizabeth Jane Howard Welbeschouwd, leverde een leuke discussie op over de verbetering van de positie van de vrouw. Agnes noemde in het kader daar van de documentaire The maiden, over de hoon die de eerste vrouwengroep die meedeed aan de Whitbread Round the world race over zich heen kreeg. Maar goed er worden ook veel andere boeken gelezen. Hier komen ze: Jill Lepore. Deze waarheden; een geschiedenis van de Verenigde Staten (lezen), Joseph Roth, De buste van de keizer. Even een toelichting bij dit boek, het verscheen in de serie van LJVeen Klassiek waar tot eind augustus allerlei klassiekers voor een tien euro worden aangeboden (kijk op de site van Atheneum boekhandel). Vervolg, Frank Westerman, De slag om Srebrenica, Jules Renard, Peenhaar, waar ik ook meteen zin in had toen ik de recensie op bol.com las.

In Peenhaar schildert Renard het natuurgetrouwe portret van het jongetje dat hij zelf was: het roodharige buitenbeentje, het jongste kind in een gezin van middenstanders, met een eerlijke, zwijgzame vader en een kwaadaardige moeder: Madame Lepic – intelligent, ­leugenachtig, geniepig en veracht door haar echtgenoot. Zij haat haar jongste telg en vergalt zijn jeugd.

Peenhaar maakte voor eens en altijd een eind aan de victoriaanse mythe van het idyllische gezinsleven. In de gevoel­loze wereld der volwassenen, die vastbesloten zijn hem te temmen en te beschaven, zet Peenhaar zich schrap en voert hij zijn eigen kleine oorlog. Over het enfant terrible van deze intieme satire schreef Renard zelf: ‘Peenhaar is geen wezen dat wordt gemaakt, hij is een wezen dat ­bestaat.’

En verder, Alicja Gescinska , De verovering van de vrijheid en Allmensch (dit boekje verscheen in de serie Karakters, filosofie en literatuur in zakformaat), Frank Martela, Een prachtig leven, hoe vind je zin in je leven en Benoite Groult, Iers dagboek.

Cor, die bezig is met een studie over het brein, kwam met de MOOC serie over de Amerikaanse geschiedenis, voor, tijdens en na de burgeroorlog (zo’n 30 filmpjes). Is dat op Mooc.org?? (even navragen), Gjalt raadde een rondleiding aan in Het kremlin van het Noorden (heb ik eens een reportage van gemaakt voor RTVNH), Wat is de titel van de Deense serie die Gjalt heeft gekeken?, Agnes raadt De Nollen aan in Den Helder Zuid, het kunstproject van Ruud van de Wint. Allemaal in het kader van het ontdekken van je eigen omgeving.

De volgende boekenclub is 18 september bij leida in de tuin (indien mogelijk door het weer) en we gaan het boek Oblomov van Ivan Gontsjarov lezen. Leida kwam ook nog met de titel, De onbevlekte van Erwin Mortier, maar die blijft even op de plan liggen. Lijkt me wel een geschikte kandidaat, gezien de samenvatting bij bol.com over een duistere familiegeschiedenis.

Ik zat gisteren met veel plezier en vooral interesse naar Inez Weski te kijken. Vooral de uitleg waarom iedereen, zelfs de grootste misdadiger verdedigd moet worden, werd prachtig uitgelegd aan de hand van een fragment van Benjamin Ferencz, de openbare aanklager in het Nürnberg-proces. Hij kreeg in 2009 de Erasmusprijs in Nederland uitgereikt door de koning. Het was een inspirerende avond waarin verschillende fragmenten voorbij kwamen die mijn aandacht trokken. De goldrush tussen 1896-1899 naar Klondike, Alaska, die 100.00 mensen naar dit oord dreven waarvan 70.000 mensen door ontberingen omkwamen. De beelden van de eindeloze rij mannen die met veel bagage een besneeuwde heuvel opploeteren deed me denken aan de iconische foto van vorig jaar waarin mensen de berg in de Himalaya beklimmen met honderden tegelijk. Onder de mensen naar klondike zat ook Jack london, die er een paar boeken over schreef , De roep van de wildernis (The call of the wild) en White Fang. Liefhebber van avonturenromans heb ik deze twee boeken (en DVD’s) meteen aangevraagd.

Ik was ook nogal verrast door de keuzefilm, Midnight Cowboy. Ik wist niet dat die film gebaseerd is op een boek van John Steinbeck, Of mice en man. Ik ben vorige week begonnen met de nieuwe vertaling van Ten Oosten van Eden (wordt gezien als The great Americabn novel) en zit er van te genieten. De broederstrijd tussen Caleb en Aron is van alle tijden en het stoort me totaal niet dat sommige emoties wat gedateerd aandoen. Het boek De Druiven der gramschap heb ik ooit gelezen en ik weet dat ik daar weg van was (sociale kritiek op deplorabele situatie van boeren die naar het westen trekken in de hoop op een beter leven).

Het boek van Geert Mak, Reizen zonder John, waarin hij een reis dwars door Amerika maakt die 50 jaar eerder door John Steinbeck met zijn hond Charley werd gemaakt, heb ik ook gelezen en dat kan ik iedereen die in Amerika is geïnteresseerd aanraden.

Als laatste heb ik geïnspireerd door Weski de film Guardians of the Galaxy aangevraagd bij de bibliotheek. Altijd op zoek naar een interessante film voor de zaterdagavond ga ik eens iets uit proberen wat ik uit mezelf nooit zou bekijken. Deze verfilmingen van Marvel strips bestaan pas sinds 1998 en er zijn zoveel fans dat ik me er ook eens aan ga wagen.

Toen in 2008 mijn boek Tijd van onschuld werd uitgebracht had ik nog nooit van de term time-seller gehoord. Mijn jonge uitgever zei dat mijn boek geen bestseller maar een time-seller zou worden. En die voorspelling is uitgekomen. Nadat het boek zeven verschillende drukken heeft gehad, waaronder de goedkope Libelle uitgave van 3,35 in de vorm van het tijdschrift Bookazine, zijn er nog heel veel e-books verkocht. Vorig jaar kreeg ik een betaling van 700 verkochte e-books. Ook van de downloads van de bibliotheken krijg ik nog steeds betalingen. Vanwege de rechtszaak die afstandsmoeders vorig jaar zijn begonnen tegen de staat staat mijn boek wederom in de belangstelling. Het begon in februari 2019 met een groot artikel in het NHD (Noord-Hollands dagblad) en daar zijn nu twee bladen bijgekomen, de Flair en de Telegraaf. Gisteren heb ik een telefonisch interview gedaan met de Flair, maandag komt de fotograaf. Het artikel zal half september gepubliceerd worden. Ik dacht dat de Flair een blad was voor jongeren maar de doelgroep blijkt tussen de 25 en 45 te liggen. Het interview met de Telegraaf is uitgesteld tot eind augustus.

Ik begon zo maar weer eens te lezen wat de recensies op bol.com schrijven en raakte daar toch weer van onder de indruk. Achteraf is het een wonder dat het boek er is gekomen. Ik verwachtte destijds geen toestemming te krijgen van alle mensen die bij dit boek betrokken waren, mijn dochter, mijn ouders, mijn zussen, maar het is er gekomen en het heeft me veel opgeleverd. Hieronder een van de recensies.

Zoals de omschrijving van de inhoud mij al deed vermoeden, is dit een prachtig en meeslepend verhaal geworden! Het is mooi geschreven, eenmaal begonnen is het onmogelijk om weg te leggen. Niet alleen lezen we over het leven in een dorp in de Zaanstreek in de jaren zestig, maar eindelijk kunnen we nu ook eens het HELE “spoorloos-verhaal” meemaken, het leven van Agnes Klistie vooraf, maar ook de afloop ná haar zoektocht, hoe alles na het eerste contact beslist niet vanzelf gaat. Veel lof, wat mij betreft een echte aanrader!

Ik zit eigenlijk nog steeds te wachten op de vertaling van het boek in het Engels. De toenmalige directeur van American Book Center (ABC) Lynn Kaplanian die het boek destijds las vond dat het boek vertaald moest worden omdat zij de situatie in America met die van Nederland overeen vond komen. Ook daar zijn veel kinderen afgestaan in jaren 60/70/80. Mijn uitgever heeft destijds een poging gedaan maar die is stuk gelopen. En het boek zelf laten vertalen is te duur en te risicovol.

Ik hoef gelukkig nog geen nieuwe heup. De foto´s laten artrose zien maar niet zodanig dat er al een nieuwe heup nodig is. Fijn, ik had me al zorgen gemaakt om een operatie en een herstelperiode. Maar de pijn in mijn lies is daarmee niet over. Matige slijtage is net zo pijnlijk als flinke slijtage zegt mijn huisarts. Misschien moet ik eens iets anders proberen dan fysio, een osteopaat misschien. Het weer is sinds deze week koud en nat en dat veroorzaakt extra veel klachten. Leve het proces van veroudering. Maar ik moet niet klagen want ik kan alles nog, wandelen, fietsen, dus ik mag mezelf gelukkig prijzen. Dit weer nodigt wel uit tot veel lezen en dat doe ik dan ook. Ik ben weer gestopt in Vosganian (te stroef, te gedetailleerd). Ik zag wel de kwaliteiten, maar had geen puf in alle ellende van de Armeniërs. Ik ben wel begonnen in een boek van Elizabeth Jane Howard, Welbeschouwd. Er lag een voorstel om dit boek te lezen voor de volgende boekenclub. Ik begon er aan en was meteen geboeid. Wat een opmerkingsgave, wat een psychologisch inzicht.

Dit boek lijkt in zijn stijl niet op de luchtiger geschreven Cazalest serie. Daar moest ik wel langer aan wennen. Voor mijn gevoel lag de sfeer in een mix van Tolstoj’s Anna Karenina, Virginia Wolf (alleen een verfilmd boek gezien) en heel veel van Jane Austen. E. J. Howard schrijft met groot inzicht en technisch vernuft over de gewoontes van haar tijd. Het begin van het verhaal, wat feitelijk het einde van het boek is, loopt slecht af. Het einde, wat in dit verhaal, het begin is, is hoopvol. Het spint meesterlijk een keerpunt uit van een leven vol lage verwachtingen. Antonia wil de nieuwe generaties beschermen voor haar fouten van toen. Mocht je zelf de opdracht willen ervaren waar alle vrouwen van toen voor stonden… lees deze ‘Long view’. De estafette stok via Jane Austen naar E. Jane Howard wacht nu op een 21e eeuw Jane om het verhaal van de emancipatie verder te vertellen. Zodat de mensheid van de 22e eeuw kan gruwen over ons omgangsgedrag van nu. (heel treffend beschreven, geplukt van het internet)

Ik was al eens eerder dit jaar begonnen met het eerste deel van de vijfdelige serie De Cazalets, De lichte jaren, maar daar ben ik vrij snel mee gestopt. Voor mij te gedetailleerd over allerlei zaken waar ik geen interesse in heb, landschappen, eten, kleding, gebruiken. De personages waren wel interessant maar er kwamen te veel andere minder interessante zaken voorbij. Dit eerdere boek is veel persoonlijker (en grotendeels gebaseerd op haar eigen leven) en geeft een inzicht hoe slecht het er voor stond met de vrouwenemancipatie. Het begin speelt in de tijd dat ik net geboren was en geeft me inzicht hoe het voor mijn moeder geweest moet zijn en hoe het voor mij had kunnen worden als de vrouwenemancipatie niet verder was ontwikkeld in Nederland (in grote delen van de rest van de wereld is het nog lang zo ver niet). Ik prijs mezelf gelukkig met de plek waar ik geboren ben als vrouw. Niet afhankelijk te hoeven zijn van een man, je eigen leven te kunnen uitstippelen, het lijkt zo vanzelfsprekend, maar door het lezen van dit boek realiseer ik me hoe bijzonder dat is.

Van de week zag ik Sinan Can voorbij komen met een verhaal over zijn nieuwe podcast serie, Sinan’s atlas. Vanaf zijn eerste serie op televisie Bloedbroeders zal hij een grote schare bewonderaars hebben verzameld. In deze serie gaat hij als afstammeling van een Turkse familie en een kennis, afstammeling van Armeense familie op zoek naar de betrokkenheid van hun beide families in de Armeense genocide. Je moet maar durven, het onderwerp ligt nog zo gevoelig dat hij regelmatig met bedreigingen te maken kreeg. Deze serie wil ik graag nog eens tweede keer bekijken. Gisteren zag ik de laatste aflevering van de documentaire Jezus van Nazareth van Kefah Allush die zich helemaal afspeelde in Armenië. Dit land werd als eerste land helemaal christelijk, het landschap deed me erg denken aan Georgie, met al zijn kerken en kloosters.

Het lijkt soms net of dingen in de lucht hangen, want ik stond van de week voor mijn eigen boekenkast om een nieuw te lezen boek uit te zoeken en mijn oog viel op Boek der fluisteringen van Varujan Vosganian. Dit boek gaat over de Armeense geschiedenis aan de hand van het lot van twee families van de schrijver, die van vaders en die van moeders kant. Het boeide me meteen. Ik had het boek De Parijzenaar van Isabella Hammad na 200 blz. terzijde gelegd omdat ik het boek te stroef vond lezen. Ook te veel ingewikkelde namen en gebeurtenissen, daar had een goeie redacteur op moeten zitten. Het wordt de hemel in geprezen, maar mijn leven is te kort voor boeken waar ik niet in kan komen. Ik begin aan deze kluif van 600 pagina’s.

Ik ben vanochtend naar de huisarts geweest om een doorverwijzing te vragen voor een scan van mijn heup(en). De liespijnen die 10 jaar geleden begonnen zijn nu bijna chronisch geworden, vooral aan de linkerkant. Erfelijk belast denk ik, want mijn moeder had ook twee kunstheupen. Ik zou er erg tegen op zien, maar als het moet dan moet het. We zullen zien. Ik ben van de week begonnen in het hilarische boek van Lionel Schriver, De weg van de meeste weerstand en kon me helemaal identificeren met de hoofdpersoon. Een zestigjarige die door veel te sporten twee versleten knieën heeft gekregen. Op het moment dat ze moet stoppen besluit haar voortijdig gepensioneerde man die nooit sportte de marathon te gaan lopen. Het boek is eigenlijk een grote aanklacht tegen de gekte die sport heeft aangenomen in Amerika (en trouwens ook in de rest van de wereld).

Toen ik een jaar geleden eindelijk de stap zette naar de sportschool ben ik allerlei lessen gaan uit proberen. Behalve dat ik verbaasd was over de gemiddelde leeftijd van de bezoekers (voornamelijk boven de zestig), was ik ook verbaasd over het fanatisme van vele leeftijd genoten. Er stond altijd een fitte dertiger voor de groep en wij moesten in haar/zijn tempo mee doen. Het stond me tegen, dit wilde ik niet. Ik kwam uiteindelijk terecht in een echt bejaardenclubje waar ik me comfortabel de jongste kon voelen (de oudste was 94). In dit clubje loop ik een circuit waarin ik zelf kan bepalen hoe intensief ik dit wil uitvoeren. De verbaasde uitroep van een kennis die ik op trap tegenkwam “ga jij naar DIE groep” sprak boekdelen. Ik ben toch ooit een echte sporter geweest, hoe kun je nou daar belanden. Nou, je kunt namelijk echt slijten en het lijkt me helemaal niet gezond om je zo uit te sloven. Shriver weet feilloos de vinger op de zere plek te leggen. Ik ben over de helft van het boek, maar de eerste tekenen van verval komen er aan voor de man van Serenata. Toen ik stopte met volleybal heb ik voor mezelf een thuisprogramma gemaakt dat wat yoga-oefeningen, rug-oefeningen en Tibetaanse oefeningen bevatte. Die laatste oefeningen kwam ik tegen bij Peter Kelder die vijf oefeningen (riten) die Tibetaanse monniken beoefenen om gezond oud te worden voor een groot publiek toegankelijk maakte in het boek Fontijn der jeugd. Ik doe ze al veertig jaar en het bevalt goed,

De yogaoefeningen voor zelfstudie haalde ik uit het boek van Richard Hittleman Yoga voor U. Ik schrok een beetje van de recensie die op bol.com stond. Krijgt geen aanbeveling en ik doe het al veertig jaar volgens zijn methode.

Jammer dat de helft van de boekenclub niet kwam. Daardoor hebben we nog geen nieuwe titel gekozen en geen nieuwe datum. Wel even gezellig bijgepraat (over onze corona ervaringen natuurlijk) over alle boeken die we de afgelopen maanden hebben gelezen. Dit zijn (bijna alle) titels die voorbijkwamen: Guzel Jachina Wolgakinderen, Bert de Vries Ontspoord Kapitalisme (toegankelijk), Dan James De kruisvaarders, Frits Berends Lorentz, Andre Aleman Hersenspinsels, Isabella Hammad De parijzenaar (over een Palestijns begin 19e eeuw die medicijnen studeert in Frankrijk), Arjan Sevenster De wind van morgen (over het ziekteproces na prostaatkanker).

Bram had alle corona en pandemie boeken gelezen die er de afgelopen tijd waren verschenen, maar ik noem er een, die van Wim Daniels, Quarantaine. Hoe krijgt die man het voor elkaar om zoveel boeken te schrijven en ondertussen ook nog in allerlei praatprogramma’s te verschijnen.

Ik ben zelf begonnen in het boek dat voorbij kwam over een onderwerp dat mijn interesse heeft, het Midden-Oosten. Het boek gaat over de onafhankelijkheidsstrijd van de Palestijnen en is van bovengenoemde Isabella Hammad, De Parijzenaar. Toevallig zat ik gisteravond op Netflix deel 5 van de serie History 101 (korte geschiedenislessen over wetenschappelijke doorbraken, sociale bewegingen en belangrijke ontdekkingen) te bekijken over Olie in het Midden-Oosten en ga je je weer schamen over de rol van het westen in de problematiek van het Midden-Oosten. Als onze belangen maar veilig gesteld worden! De serie History 101 is misschien wat oppervlakkig maar voor niet goed geïnformeerde burgers de moeite waard om te bekijken. Ik vond bij de Karakters, literair platform voor inspiratie en informatie, een heel mooi, recent in coronatijd opgenomen interview met Hammad en heb me meteen maar opgegeven voor hun nieuwsbrief. Als we weer eens zitten te tobben over welk boek we moeten kiezen kunnen we hier misschien inspiratie op doen. Ze geven boekentips en geven ondergesneeuwde klassiekers een tweede kans.

Ik kan maar geen grip krijgen op het boek dat ik nu aan het lezen ben. Het betreft Weersverwachting van Jenny Offill. Het leek me helemaal een boek voor mij, een bibliothecaresse die voor een collega mails gaat beantwoorden van mensen die bang zijn voor de klimaatverandering (waaronder preppers, mensen die zich daadwerkelijk voorbereiden op de catastrofe). Alhoewel sommige korte fragmenten me heel erg aanspreken en een mooi inkijkje geven in een chaotisch leven tussen een ex-verslaafde broer, het gezin en het werk, is de stijl waarin het geschreven wordt heel ontoegankelijk. Hele korte stukjes die van de hak op de tak springen, net als in het echt leven, maar het werkt voor mij niet goed, dus ga ik het halverwege weg leggen en me op een ander boek richten.

Ik kwam van de week wel weer een paar titels tegen die ik graag zou lezen, bijvoorbeeld Frictie; ethiek in tijden van dataisme, van Miriam Rasch. Ik lees graag de stukjes van De digitale analfabeet Olaf Tempelman in de Volkskrant. Omdat ik toch niet helemaal geloof in de zelflerende computer die er aan zou staan te komen omdat de input toch nog steeds van mensen moet komen denk ik dat haar oproep om te de-automatiseren legitiem is. In plaats van AI (artificial intelligence introduceert zij het begrip Fake I. oftewel fauxtomation. Ik zou alleen al 100 willen worden om te zien wat er de komende decennia met automatisering allemaal in gang wordt gezet. Als ik lees hoe het er in China aan toe gaat wordt ik daar heel bezorgd van.

Een ander boek dat op mijn lijstje komt is van Sander Heijne en Hendrik Noten, Fantoomgroei; waarom we steeds harder werken voor steeds minder. Gisteren zei een vriendin dat ik misschien wel aan informatie-stress leed. Daar moest ik wel even over nadenken. Ik heb twee kranten, De Groene, een filosofietijdschrift en bekijk regelmatig nog wat onlinemedia, maar ik kom niet in de buurt van een paar mannen uit mijn boekenclub. Als ik zie wat die allemaal lezen! Vaak kom ik niet veel verder dan wat recensies te lezen met het idee dat ik dan ook wel genoeg informatie op doe, maar dan blijft het toch behoorlijk oppervlakkig. Nou ja, het is niet anders, het leven is al druk genoeg, ondanks dat ik ook veel tijd reserveer voor ontspanning. Over de boekenclub gesproken, morgen komen we weer bij elkaar met de helft van de club. Er zijn toch nog veel mensen die geen risico willen lopen. Begrijpelijk. Het leven begint voor veel mensen weer een beetje op gang te komen. Ik ben vanaf vorige week weer begonnen in de kringloopboekwinkel en heb voor het eerst weer eens aan zee op een terras gegeten. Alleen het koor heeft nog problemen met opstarten, afgelopen ween via zoom. Ook hier de helft van de mensen die huiverig is ondanks de grotere zaal waarin we kunnen zingen in shifts van twee groepen van tien. Ik heb voor het eerst weer in de trein gezeten na drie maanden en het viel me niet mee, zo onwerkelijk allemaal, lege coupés, strenge controle op mondkapjes, alhoewel ik ook andere geluiden hoorde van drukke treinen, zonder controle.

Als laatste nog even een Netflix tip. The 13th. Voor iedereen die is geïnteresseerd in de protesten van de afgelopen week en iets wil begrijpen van de enorme woede van de zwarte bevolking is dit een aanrader.

Op dit moment zijn er in de Verenigde Staten hevige protesten aan de gang tegen politiegeweld tegen zwarten. Het lijkt misschien een ver-van-ons-bedshow, maar het is belangrijk om te weten wat er precies aan de hand is en waar dat vandaan komt. En daarbij kan de Netflixdocumentaire 13th zeker een handje helpen.

Je kan ze nog moeilijk ontwijken, de protesten in de Verenigde Staten tegen het politiegeweld tegen zwarten. De aanleiding voor deze protesten, was de dood van George Floyd. Hij overleed toen een agent hem bijna 9 minuten lang in een houdgreep hield die z’n luchttoevoer afsloot. Het was een pijnlijke herinnering aan het feit dat Afro-Amerikanen in de Verenigde Staten in de praktijk nog steeds niet dezelfde rechten hebben als blanken.

Het 13de amendement

De documentaire 13th werd gemaakt in 2016, maar is brandend actueel. De documentaire gaat over het 13de amendement van de Amerikaanse grondwet. Dit amendement werd in 1865 op het einde van de burgeroorlog opgesteld bij het afschaffen van de slavernij. Maar de wet zorgde voor een loophole, waardoor zwarten nog wel als slaaf behandeld konden worden.

Ik kon het toch niet laten afgelopen week na de release van Jeffrey Epstein: Filthy rich afgelopen donderdag op Netflix. Ik begon er aan en kon natuurlijk niet meer stoppen. Vandaag stond er in de Volkskrant een recensie. Ik vond het ook oppervlakkig, te veel slachtoffers aan het woord en te weinig over de onderliggende structuur hoe het zo ver had kunnen komen. Al de machtige mensen om hem heen die waarschijnlijk schuldig zijn en er mee weg komen. Ik denk (en hoop) dat hier mee niet het laatste is gezegd over deze zaak. Denk aan prins Andrew van Engeland. Gelukkig zijn er altijd een paar dappere mensen die doorzetten en proberen voor de slachtoffers op te komen. De metoo beweging heeft een grote rol gespeeld en de uiteindelijke val van Epstein. Ik kreeg ook het idee dat deze documentaire is bedoel om Trump, de buurman van Epstein en regelmatig te zien in de documentaire, te beschadigen en de verkiezingen van november te beïnvloeden. De serie is trouwens gebaseerd op het boek van James Patterson, Filthy Rich uit 2017.

Ik moest tijdens het kijken regelmatig denken aan het boek van Nino Haratischwili, De kat en de generaal, dat ik tegelijkertijd aan het lezen was. Een interessant boek met boeiende thema’s. In dit boek, waarin de moord en verkrachting van een Tjetsjeens meisje door machtige Russische militairen, op het geweten van een omstander die niets deed, blijft drukken. Mensen met een geweten blijven geloven in het schuldgevoel van anderen, terwijl dat lang niet altijd het geval is. De generaal in het verhaal besluit na het incident net zo hard te worden als zijn omgeving en zijn geweten uit te schakelen. Hij weet dat hij het onderspit zal delven tegen nog machtiger mensen. Maar hij heeft niet gerekend op zijn jonge geliefde dochter die hem confronteert met zijn daden. Maar je komt er achter dat niet iedereen zich zijn daden uit het verleden blijft herinneren, maar het juist rechtvaardigen. Ik heb het boek uit en ben benieuwd hoe de generaal zijn verlossing (zijn dochter pleegde zelfmoord) zal weten te vinden.

Vandaag ga ik ook een nieuwe boek ophalen uit de bibliotheek, Herman Tjeenk Willink, Groter denken, kleiner doen. Ik zag Tjeenk Willink (voorzitter van de Eerste kamer en oud-vicepresident van de Raad van State) de afgelopen zondag in Buitenhof en was zo geboeid door zijn woorden. Ik had hem al eens eerder gezien op televisie om te pleiten voor een ander bestel, waarin de overheid moet stoppen als een bedrijf te opereren, maar veel meer op moet komen voor een sterke democratische rechtsstaat. Ik had na een paar dikke fictieboeken wel weer eens zin in een goed fictieboek. Vooral in deze corona-tijd zie je dat allerlei grondrechten worden ingeperkt. Je ziet het bijvoorbeeld aan de heftige discussies rondom Femke Halsema en de toegestane demonstratie op de dam. Stond zij in haar recht of moet het andere recht op bescherming van de gezondheid voor gaan. Volgens advocaat Geert-Jan Knoops was het tweede aan de orde.

Eindelijk kreeg ik het gereserveerde boek De avond is ongemak (wat een titel alleen al) van Marieke Lucas Rijneveld in handen. Door de lockdown was de bibliotheek een paar maanden gesloten dus moest ik lang wachten. Ik zag het interview van Rijneveld in M met Margriet van der Linden en was erg onder de indruk van het gemak waarmee ze over ongemakkelijke dingen sprak. Af en toe heb je van die boeken die je in een ruk uit leest. Wat een taalbeheersing wat een psychologisch inzicht in de mensen om haar heen. Het boek gaat over een gereformeerd boerengezin waarvan de oudste zoon verdrinkt tijdens een schaatspartij. De desintegratie van een gezin, de moeder eet niet meer, de nu oudste zoon krijgt een obsessie met de dood, de jongste dochter vlucht in een fantasiewereld en de hoofdpersoon besluit haar jas niet meer uit te doen. Als het gezin een paar jaar daarna ook nog getroffen wordt door MKZ en alle koeien geruimd moeten worden is de ontreddering compleet. Het is een hartverscheurend boek. En ik denk dat ik het in de toekomst meerder keren ga lezen.

Het boek werd recentelijk genomineerd voor de International Booker Price en daardoor ook meteen vertaald in twintig talen. Het lijkt me dat het een goede kans zal maken. Ik kreeg zelfs zin om de Bijbel te gaan lezen door het boek. De hoofdpersoon citeert regelmatig allerlei citaten die wel heel intrigerend zijn. Je krijgt toch al de indruk dat alle mensen die dagelijks met de Bijbel zijn opgevoed, zoals Maarten van het Hart, Jan Wolkers en recentelijk Franca Treur met Een dorsvloer vol confetti (over een boerengezin in Zeeland en de worsteling van de hoofdpersoon met het geloof) een enorme taalbeheersing mee krijgen. En al die bestsellers die over het leven op een boerderij gaan zoals Gebrand Bakker, Boven is het stil. Ik heb ze allemaal gelezen maar voor mij steekt Rijneveld er met kop en schouders boven uit omdat ze durft te schrijven over hele intieme dingen als ontluikende seksualiteit bij jonge kinderen. Als je als jong kind op een boerderij opgroeit met al die dieren krijg je dat natuurlijk met de paplepel ingegoten. Rijnveld raakt zulke diepe lagen van de mens aan dat ze terecht is genomineerd voor deze grote prijs.